İmparator Vespasien ölümcül bir hastalığa yakalanmıştır ama o haliyle bile imparatorluğuyla ilgili haberlerin kendine iletilmesini ve yataktan da olsa önemli işleri ara vermeden düzenleyebilmeyi ister. Doktoru sağlığına zarar verdiği için ona sitem ettiğinde: "Bir imparatorun ayakta ölmesi gerekir" diye cevap verir. İşte bir prense yakışır, güzel bir söz. İmparator Adrien de daha sonra benzer koşullar altında aynı sözü kullanmıştır. Bu söz, kendilerine verilen bu büyük sorumluluğu hissettirmek, bu sorumluluğun aylaklara göre olmadığını hatırlatmak için krallara sık sık hatırlatılması gereken bir sözdür. Çünkü hizmet ederek canını tehlikeye atan halk, buna karşılık kralın boş işlerle uğraştığını görürse cesaretini ve isteğini yitirecektir.
Eğer biri çıkıp da savaşların krallar tarafından değil de başka biri tarafından yönetilmesinin daha iyi olacağını söylerse, tarih ona yararlı olmaktan çok zarar veren birçok kral yardımcısı örneği verebilir. Ama hiçbir değerli ve cesur prens böyle utanç verici bir deneyimden geçmek istemez. Devletini koruma bahanesiyle bulunduğu konuma bağlı servetini korumaya çalışıyorsa askeri değeri düşer ve yetersiz biri olarak kabul edilir.
Adamları kendisi için çarpışırken uyumaktansa çıkıp yenilmeyi tercih eden, yokluğunda büyük işler başaran askerlerini kıskanan bir Kral* tanıyorum. Birinci Selim, önderi olmadan kazanılan zaferlerin eksik zaferler olduğunu söylerken bence haklıydı. Birinci Selim, "Düşüncesinden ve sesinden başka bir şey kullanmadan bir zaferde payı olduğunu düşünen bir önder utanmalıdır" diye devam eder. Bu çok doğrudur. Çünkü bu tür işlerde onurlu fikirler ve emirler savaş alanında düşünülenlerdir. Hiçbir önder kendini sağlama aldığı yerde rolünü iyi oynayamaz! Savaşta başarı konusunda dünyada ilk olan Osmanlı padişahları bu fikre sıkı sıkıya bağlıdırlar.
İngiltere Kralı III. Edward Kralımız V. Charles hakkında: "Onun kadar az silah kuşanıp da bana bu kadar iş çıkaran başka bir kral olmadı" der. Bu durumu tuhaf bulmakta, akıldan çok şansa bağlamakta haklıdır.
İmparator Julien, bir felsefecinin ve kusursuz bir adamın nefes almakla, yani bedensel gerekliliklerle yetinmemesi, ruhunu ve bedenini sürekli olarak güzel, yüce ve asil şeylerle meşgul etmesi gerektiğini söyler. Toplum içinde yere tükürmekten ve terlemekten de utandığı söylenir. Çünkü sürekli çalışmanın, alıştırma yapmanın ve kanaatkârlığın bütün bu gereksiz tepkileri kurutması ve yok etmesi gerektiğine inanır.
Portekiz Kralı Sebastian'a karşı zafer kazanan Fas Kralı Abdülmelik, Portekizliler ellerinde silahlarla ülkesine girdiğinde ağır hastaydı. Ölüme doğru giderken imparatorluğunu sürdürmesi gerektiğini biliyordu. Hiç kimse bulunduğu yeri göz önünde bulundurarak onun kadar cesurca ve var gücüyle uğraşmamıştır. Askerlerinin görkemli bir şekilde savaş alanına girişlerini görmeye gidemeyecek kadar hasta olduğu için bu onuru kardeşine devreder ama komutanlığını başkasına bıraktığı tek görev bu olmuştur. Daha önemli ve gerekli olan işlerin hepsini titizlikle ve canla başla çalışarak yerine getirir. Yataktadır ama zekası ve cesaret son nefesine kadar ayakta kalmıştır. Topraklarına düşüncesizce yayılmış düşman güçlerini silip süpürebilirdi ama az bir ömrü kaldığı ve yıkılmış bir ülkeyi ve bu savaşı emanet edebileceği kimse olmadığı için hızlı bir zafer kazanmak zorunda olduğunu görmek çok canını sıktı. Çünkü yaşayacak olsa savaşı çok kan dökmeden halledebilirdi. Bu durumda yaşamak için direndi, düşmanın gücünü tüketmek için onları Afrika kıyılarında bulunan karargahlarından dışarı çıkarıp ülkenin içlerine doğru çekti. Ve ömrünün son gününe kadar bu savaşa hazırlanmak için çalıştı. Kendi birliklerini bir çember halinde yerleştirip Portekiz ordusunu kuşattı ve çemberi gittikçe daraltarak düşmanın savaşmasını yalnızca engellemekle kalmadı, kaçmalarını da engelledi. Tüm yolların tutulmuş ve kapalı olduğunu gören Portekizliler yuvarlağın içinde yığılmaya başladılar. Fas ordusu ezici ve büyük bir zafer kazanmıştı. Fas Kralı ölüm döşeğindeyken yardımcıları tarafından ona ihtiyaç duyulan her yere taşınıyordu. Kral böylece askerlerin arasında gezinip onları cesaretlendirmiş oluyordu. Ordusunun bir yerde yenik düşme tehlikesi altında olduğunu duyunca, kılıcı eline alıp savaşın içine girmeye çalıştı, yardımcıları elbisesinden, atının dizginlerinden ve üzengisinden tutarak onu durdurdular. Bu gayreti de kalan son yaşam gücünü elinden almıştı. Kıpırdayamaz halde yatarken birden sıçrayıp ölümünden kimseye bahsedilmemesini istedi, savaşçıları bu haberle ümitsizliğe kapılmasın diye o anda verilecek en iyi emri vermişti. Son nefesini verdiğinde parmağı kapalı dudaklarının üzerindeydi: Sessizliğin işareti. Kim tam ölümünden önce bu kadar uzun süre yaşamıştır? Kim bu kadar ayakta ölmüştür?
Ölüm karşısında en cesur en doğal duruş, korkmadan, endişelenmeden ölüme bakarak durmak ve hayatını sürdürmeye devam etmektir. Caton kalbindeki kanlar içindeki yarayı eliyle kapatmaya ve uyumaya çalışarak ölümü bekledi.
* Montaigne burada IV.Henri'den bahsetmektedir.
Montaigne, Denemeler
.jpg)