Gökyüzü Anımsar Belki

1.

Bir köy mü Düzlüce

Göçmen kuşların geçerken düşürdüğü

Rüzgâr rahvan atıyla buğday tarlalarında

Bizi bir efsaneye sürgün eyledi

            Yağmur yüzlü çocuklar boyardı ufku

            İhtiyar Heyeti uğraşsın dursun

            Kim çimenlerin hayaline ortak?

            Fırça kimin elinde?

2.

Düzlüce bir köy mü

Göçmen kuşların göçerken gördüğü

           Boran Kızı'nın kağnısında dağların eğni

           ve türküsü Çalkan Hanife'nin, Saldır Aşa'nın

           hangi çayın damarlarında?

           Anımsar mı pıynarlar

           "ateşi ve ihaneti"?

3.

Bir köy mü Düzlüce

Göçmen kuşların geçerken yunduğu

           Bilmem ki nereye

           kanat çırpan leylak?

           Gökyüzüne düğümlenmiş raylar

           ellerim patika, bak

Bir köy mü Düzlüce?

Kuşların geçerken unuttuğu

Mehmet Mahzun Doğan, (8-11 Ekim 2021, Düzlüce Köyü / Banaz)

İnsan Bu Kadar Yaşamamalı, Artemis Dergisi, Hermos Şiir Dizisi, 1.basım, Ağustos 2024

Kuş ve Aşk

bu bir ayrılık valsiydi ama etmedi dans

kazakörümü bu avcı yine çıktı karşına

camküreye alev saçan batık bir kuştu o

yersiz yeminlere sığındı, yenilen sonsuzluğa

dili bale oldu dölündeki yas bir çocuk

büyüdü içindeki sis, adını yalnızlık koyduk

yeryüzü dokunaklı bir arsa, susuz oluk

yüzü ateşleyen harmanı, o bakımsız süs

ne yağmur söndürdü ne fırtına ne okyanus

asil bir periydi kucakladı tutkumu

dölü hâle oldu, dilindeki oyuk bir vaha

duruldu anılar akıntısı, kokunu bitimsiz kıldık

dolunay o usulsüz damla, aşımı kanırttı

kimi arayıp bulsam karşımda kırık bir pus

daldı avluma hızla pelerinle zırh

'kuş ve aşk' adı: içimden kaçan uçurumlar ordusu

kili kale oldu, külündeki meşale bir soluk

afaroz ediliyor arzumdan melekle şeytanın tacı

Orhan Kahyaoğlu

Hoyrat Bir Ruhun Eksilme Tabloları, Korsan Yayınları, S.43-44

Kemal Tahir'e Mektup

"Malatya" diyorum,

        senin çatık kaşlarından başka bir şey gelmiyor aklıma.

Bursa'da kaplıcalar

                   Amasya'da elma

                        Diyarbakır'da karpuz ve akrep.

fakat senin oranın,

                      Malatya'nın

                              nesi meşhurdur,

yemişlerinden ve böceklerinden hangisi,

                              suyu mu, havası mı?

Düşün ki hapisanesi hakkında bile fikrim yok.

Yalnız :

bir oda,

bir tek penceresi var:

                         çok yüksek olan tavana yakın.

Sen ordasın

dar ve uzun bir kavanozda

                              küçük bir balık gibi...

Teşbihim hoşuna gitmeyebilir.

Hele bu günlerde

              kendini kafeste arslana benzetiyorsundur.

Haklısın Kemal Tahir,

emin ol ben de öyle,

muhakkak ki arslanız,

şaka etmiyorum

                     hattâ daha dehşetli bir şey:

                                                          insanız...

Hem de hangi tarihte, hangi sınıftan,

                                                 malum...

Lâkin demir kafesle kavanoz bahsinde iş değişmiyor,

                                                       ikisi de bir,

                                                       hele bu günlerde...

— Bunu içerde rahat ve masun

                                            yatan bilir — ...

Hele bu günlerde,

Sarıyerli Emin Beyin fıkralarına gülmek,

sevgili kitapların ve domatesin lezzeti,

tahtakurularına rağmen uyku

                               — günde üç tatlı kaşığı Adonille de olsa —

ve Tahir'in oğlu Kemal

hattâ mektup gelmesi senden

ve hattâ ses duymak, dokunmak, görebilmek havanın ışığını,

karıma olan aşkımdan başka

                          nefsimin herhangi bir rahatlığını

                                                               affedemiyorum...

Fartı-hassasiyet?

Değil.

Döğüşememek,

bir mavzer kurşunu kadar olsun

                                         bilfiil

                                            doğrudan doğruya...

Ancak kavgada vurulan acı duymaz

ve kavga edebilmek hürriyetidir

                                       en mühimi hürriyetlerin.

İçerim yanıyor, Kemal,

                       dışarım serin...

Anlıyorsun ya,

zaten ettiğim lâf

                 bizim lâflarımızın herhangi biri:

                                           çok konuşulmuş,

                                                  ve konuşulmakta olan...

Şimdi kim bilir kaç yerde, kaç insan,

dizlerinde âtıl ve çaresiz yatan ellerine küfredip acıyarak

                                                                            bu lâfları ediyor...

Anlıyorsun ya,

zarar yok,

ben anlatacağım yine!...

Elden hiçbir şey gelmediği zaman

                                   konuşup anlatmanın alçak tesellisi?

Belki evet,

belki hayır...

Hayır öyle değil.

Hangi teselli bırak be dinini seversen bırak...

Bu, düpedüz,

başın önde, olduğun yerde dolanarak

kükremek, böğürüp bağırmak, Kemal...

                                                                         1941, Sonbahar..

Nâzım Hikmet Ran

Kuvâyi Milliye, Şiirler 3, Adam Yayınları, S.187-189

Öylesine Bir Masal ki

Benim bahçem yoksuldu;

İki dala bir yaprak düşerdi ağaçlarımdan.

Kuşlarım ödünç alırdı kanatlarını

İşlerinden yorgun dönen arkadaşlarından.

Zeytin, peynir, reçel, bal

Konserleri verilirdi her gece

Sofralardaki yapayalnız ekmeklere

Ve yokluklar yarına bırakılırdı böylece.

Soğuk sular akardı çeşmelerden,

Doktorlar saklambaç oynardı hastalarla.

Her akşamki sazlı-sözlü eğlencelerden

Çocuklar hasta olurdu pastalarla.

Aylı-yıldızlı-mehtaplı gecelerdi tüm

Sokaklar, evler ışıl-ışıl parlardı.

Çözümlemesi zor bilmecelerdi, kördüğüm;

Ve bakar bakmaz çözüm bulan adamlar vardı.

Öyle okullarımız vardı ki orada

Öğretmenler Hoca’larının öğrencisi değil.

Ner’deyse kulu-kölesiydi, kıran-kırana.

Derslere bile girilirdi arada.

Nasıl anlatsam, bizim ora’lar

Öyle sıradan bir semt, bakımsız bir mahalle değil,

Sanki Cennet’ten bir köşe,

Bağımsız bir masal ülkesiydi.

Ah! Sizler görmediniz çocuklar, çünkü

- Dilerim görmeyiniz - o günler geride kaldı.

Dinlemediniz böylesine bir öykü.

Şairine gülmeyiniz, bir masaldı.

Özdemir Asaf, Benden Sonra Mutluluk, Adam Yayınları, S.133-134

Beyaz Atlar Surlara

Benim yüzümde her şeyler var

Üç dilim ekmek bunlardan biri

Annem bir taşa oturmuş bunlardan biri

Sur dışlarında hafif bir eskici olur

Olur ya, bir kendi olur biraz da elleri

İnsan yalnız mı buna bir çare düşünmeli.

Dün biraz ağlamıştım bunlardan biridir şimdi

Çok gülünç bir şekilde kahveye giriyorum

Sorsam ya kapıdayken gözyaşı girilir mi

Girilmez, girilmez, bunu her mahmut biraz anlatır

Korkuyla anlatır, yüzünü baygın tutar anlatır

Kahveci, seni sevmiyorum bunlardan biri.

Bir deniz yandı gene, yansın ne çıkar sanki

İşte horoz öttü yüzümün yarısında

Yüzümde bir horoz var dünyanın biri

Seni sevmek neden mi, acı ve güzel

Geldikçe geliyorlar ellerinin elleri

Odalar! çıplak masalar! buna bir çare düşünmeli.

Bu da bir şarap olmalı şimdi boşluğu dolduracak

İçince bir korsan ağzıyla içmeli

Eskidir, yorgundur, kayıptır diye yüzler

Bir sinek bir sinek mi vurunca öldürmeli

Ve sinek oldu muydu hafif bir uzaklık olur

Olur ya, hem biraz dargındır hem biraz evli

İnsan sevdi miydi buna bir çare düşünmeli.

Edip Cansever, Yerçekimli Karanfil, Toplu Şiirler, Adam yayınları, S.82

Korku Mimarlığı

    Bazı binalar size kucak açmaz, sizi kontrol eder, sizden üsttedirler. Yüksek. Erişilemez. Dokunulamaz. Bu binalara girilmez. Sadece yaklaşılır. Dikkatlice... Yavaşça... Padişahın tahtına yaklaşan bir kul gibi. O binaların yanında küçük görünürsün. Orada bir vatandaş değilsin. Merdivenlerin üzerinde salınan bir toz tanesisin. Mermer. Simetri. Sessizlik. Onlar hizmet etmek için değil, emretmek için inşa edilirler. Yönetenlerin ölümsüz, seninse geçici olduğunu hissettirmek için tasarlanmışlardır. Bunlar bina değildir. Bunlar mimarlık tiyatrosunda oynanan oyunlardır. Gücün başrolü, seninse itaatkâr figüranı oynadığın oyunlar. Bu kontrol mimarisidir. Parlak cepheler, dev boyutlar... Yumuşaklık yoktur. Oturulacak yer yoktur. Gölge yoktur. Amaç konfor sağlamak değildir. İtaat ettirmektir. Kimsenin toplanmadığı meydanlar yapılır. Görkemli ve kontrollü şölenler için sahnelerdir bunlar. Ağaçsız, soğuk, düz, boş... Ama rahatça kontrol edilebilir ve gözlenebilir. Bunlar kamunun parasıyla yapılır ama kamusal alan değildir. Gerçek kamusal alan davetkârdır. "Kal, konuş, nefes al, dinlen" der. Bunlar "Eğil! itaat et! Sonra da defol!" der. Yani saygı için gösteriş ve abartıya ihtiyaç duyan güç, güç değil taşa bürünmüş bir korkudur. Korku mimarlığı işte böyledir."

Mimar Mine Kavasoğulları

İstanbul

Bir cümle kuruyorum sade acı

Bir cümle kuruyor zenginleri hep şeker

Göğü yüktür bizim sırtımızda

Göğü ki sadece onları taşır üstünde

Yokmuş içinden deniz geçen başka bir kent

Böyle diyor kimyanı bozanlar

Peki var mıdır ki dünyada

Sırtını bir dağa yaslamayan

Veya içinden bir nehir geçmeyen

Ya çiçek polenlerinin baharda şehvetle dağıldığı

Ama çimlenecek toprak bulamadıkları

Her yolu motor homurtuları ile dolu

İnsanın ise bu kadar sessize alındığı bir kent!

Arzularımıza çevrilmiş surlar

Kesilmiş aşkların tüm nakil hatları

Her ortamı neon ışıkları

Tüm taşları mezar taşı

Kaplamış metal martılar her tarafını

Ve kültür musluklarından içilebilen

Tarihin zehirli pası

Pazarlarında, avm’lerinde alışverişi yapılan biziz

Bir yel gibi bir tık ile borsalarda

İşlem görüyor alın terimiz

Buharlaşıveriyor bir anda tüm biriktirdiklerimiz

Bir tık ile işsiz işlevsiz

Tokluğu getiremez olur hiçbir sipariş

Fiber optik kablolarından sayısız veri akar

Bakışlarımız, fikirlerimiz, beğenilerimiz

Her gün dolaşır sayısız emlak ilanı gibi

Ama nasıl olur da kimsenin fazlası

Bir başkasının eksiğine denk gelmez

Nasıl uzanamaz hiçbir tasarı geleceğe

Paranın o merceğinden geçmeden.

Fatih’in ve Siluetinle değil

Mimarın Sinan’la anılacaksın İstanbul

Çelik ve betondan kulelerinle değil

Harcına karışan işçi cesetleriyle

Devasa bir dert fabrikasısın

Çözemiyor dünyaca büyük adalet sarayların

İşte her gün adaletiniz batsın diyen

O sayısız insanla anılacaksın

Ne zaman toplu olsak kovulduğumuz meydanlarınla

Kadınların kahkahasına bıçak saplanan parklarınla

Kıtalar yerine yoksulluk ve yalnızlığı birleştiren

Köprülerinden intihar edenlerinle

Sokaklarda Polislerce vurulan Berkin’lerinle anılacaksın

Her türlü yabancıdır parasız olan bu kentte

El üstündedir paralı her kimse

Bizim için fethedilmedin İstanbul

Devam ediyor o talan ve sömürü düzeni

Ve hapishanesisin on beş milyonun şimdi

Seni ancak biz işçiler fethettiğinde

Çağ, asıl o zaman değişecek

O zaman güzelleşecek 

Ayasofya’n Süleymaniye’n Sultanahmet’in

Sokakların Boğazın göğün denizlerin

ve Cümle tarihin

Ali Eşki, Çağın Duygusu, Kafe Kültür Yayınları

Çağ Yılgını

O çağ ki hiç bilinmeyen

Gizi kutsal - Yaban güzel

Merakımı çeker ve beni daha

Bırakırım da görüntümü burada

Alır başımı giderim yalın-kat

O bilinmezliğe

O ilkel güzelliğe...

Atom, beton, kömür, demir, petrol

Büyürler yerlerinde - siz onlarla

Antenler radarlar size bayram

Size bayram bonolar, çekler -ne denir-

Oysa saatin sarkacı

Dişliye tutsak.

Bir sağa bir sola - istemese de.

Bunalırım elbet, elbet duramam

Babasını hiç bilmemiş

Anası çoktan toprak

O savaş öksüzünün yaşını kurutacak

Bir mendil bulunmazsa

Bir meltem esmezse.

Gelişim müjdelenir boynuz borularla

Ateşler yakılır - ava koşarlar

Çizerler resmimi kuma göğe ve suya

Giyimleri post, yaşamaları ilkel

Ama yürekleri, yürekleri uygar

Günü gelen doğar, günü yiten gider

Yetki vermez orada atoma - ecel.

Güneşi bölüşürler avuçlarıyla şavk şavk

Ve

Orda Tanrıdır aşk.

Türkan İldeniz, Buz Altında Yanardağ, Everest Yayınları

Telgrafhane

Uyumayacaksın

Memleketinin hali

Seni seslerle uyandıracak

Oturup yazacaksın

Çünkü sen artık o sen değilsin

Sen şimdi ıssız bir telgrafhane gibisin

Durmadan sesler alacak

Sesler vereceksin

Uyuyamayacaksın

Düzelmeden memleketin hali

Düzelmeden dünyanın hali

Gözüne uyku giremez ki...

Uyumayacaksın

Bir sis çanı gibi gecenin içinde

Ta gün ışıyıncaya kadar

Vakur metin sade

Çalacaksın.

Melih Cevdet Anday, 1952

Ağıt Değil

Gücünüz varsa sizin

Sözcüğü tutuklayın.

Öğrenci, kitap, türkçe

En güzel kavramı dilimin

Özgürlüğü tutuklayın.

Ben ki düşünüyorum

Var olduğumdan beri

Silahlar bana dönük

Savaşlar sizin için

Gücünüz varsa artık

Usumu tutuklayın.

Açtı kendini, bir bayrak gibi işte

Ölümün üzerinde Hasan Tahsin...

Bu silah başka silah

Bu ölüm başka ölüm

Gücünüz varsa sizin

Ölümü tutuklayın.

Şükran Kurdakul

"Bir rüya gördüm. Yazık, rüyalarımı ziyan ediyorum."

14 Şubat 1981 Cumartesi, Saat 02.19 

    Saat 19 haberlerini dinlerken iyice uyku bastırdı. Yatıp uyudum. Bir rüya gördüm. Yazık, rüyalarımı ziyan ediyorum. Biyerde (Nişantaşı gibi biyer) Alpay Kabacalı'yla buluşuyoruz. Bir sinemaya gidiyoruz. Ben bu sinemaya hiç gitmedim diyorum. Giriyoruz. Benim biletim yok. Alpay önümden giderken bende iki tane var diyor. Bilet denetleyen kadına, öndekinde diye başımla işaret ederek geçiyorum. Biletçikadın bile ayrıntılarıyla kafamda. Bu rüyalar ne müthiş bişey. Gerçekte olsa böyle bir kadın hiçbir iz bırakmaz. Boylu poslu, kırk elli arası bir kadındı. Hafif kır saçlarını topuz yapmıştı. Bir geniş merdivenden başkalarıyla iniyoruz. Yapının güzelliği çok hoşuma gidiyor. Tavanlar çok yüksek ve heryan ceviz kaplama, duvarlar ve kimi yerde tavanlar da... Avizeler, lambalar harika... Bitakım salonlardan, geçitlerden geçiyoruz. O ne güzel mağazalar, konferans salonları... Duvarlar cilalı ceviz ağacı, ama salt kaplama değil, işli, nakışlı, oymalı, kabartmalı, çökertmeli... Rüya gibi güzel denir ya, işte tam öyle, rüyada rüya gibi güzel biyer görüyorum. Uzun, büyük... Kendi kendime, "İstanbul ne büyük, ne gizemli biyer, doğma büyüme İstanbulluyum. Bunca yıldır bu kentte yaşadım. Ne şaşılası şey, hem de İstanbul'un göbeğindeki böyle biyeri hiç bilmiyorum, gelmemişim buraya" diye düşünüyorum. Öyle büyük ki bu yer altı alanı, içinde bir de okul var; güzel giyimli öğrencileri görüyorum. 

    Alpay'a, "Burası ne güzel biyer, hiç gelmemişim... Kimin burası?" diyorum. "Helmut'un," diyor. Anlayamıyorum. Söylenişini açıklamak için, "Helmut Schmidt gibi," diyor. Demek İstanbullu bir zengin Alman'ın... Ama Alpay onu herkes tanırmış, benim de tanımam gerekirmiş gibi söylüyor. Bisürü güzel dükkânlar; kuyumcu, antikacı, mobilyacı... Bütün dükkânlar kalın ceviz ve çam... Sinema da oralarda biyerde... Bana kalırsa Kafka rüyalarından en iyi yararlanmasını bilen, rüyalarını en iyi kullanan yazarmış. Rüyalarıyla yaşamından bileşkeler yaratmış. 

    O yeraltı gezi yer[i] Kafka mekânları gibi biyer. 

    Alpay'a, peki bu mağazalara gelmek isteyenler nasıl gelecek, her buraya gelen sinema bileti almak zorunda kalacak... Salt sinema seyircileri içinse bunca mağaza, seyircilerden müşteriyle geçinemez. Sonra düşünüyorum ki dükkân sahiplerinin ve çalışanlarının geçiş kartları vardır. Ama olmaz ki, müşterilerin de geçiş kartları olamaz ya... Uyandım. Radyoyu başucumda açık bırakmıştım. Saat 24. Tam radyo son haberleri verip kapanırken uyandım. Uyumaya çalıştım. Uyuyamadım. Kalktım. Helaya gittim. Giyindim. Yatağımı yaptım. Büyük yapıdan tahta parçaları getirdim. Hava berbat, yağışlı, rüzgârlı, oldukça soğuk. Sobamı yaktım. Çay yaptım. Bu notları yazdım. Şimdi Almanya yazılarının belgelerine bakarak notları sıralayacağım. 

*Helmut Schmidt 1974-1982 arası Almanya başbakanı.

Aziz Nesin, Unutulmayan Rüyalar, Nesin Yayınevi, S.96-97

Kendi Kaleminden Sennur Sezer

"(…) 12 Haziran 1943 tarihinde doğdum. Eskişehir’de. Babam, Devlet Demiryolları teknisyenlerindendi. Çalıştırılırken işçi, ücreti ödenirken memur sayılanlardan. Fazla çalışmaya zorunlu ama örgütlenmesi yasaklı olanlardan. Annem, bana ve kardeşlerime okumayı evde öğretmeyi başaracak; şiire, müziğe düşkün biri. 1959 yılında lise 2. sınıfta, yıl sonu yaklaşırken, tersanedeki işi bulup, sınava girip öğretimimi bıraktım. Ailemin sonradan haberi oldu. Okumayı sevdiğim için şaştılar da. Düşlediğim eğitim dalının gerektirdiği para, lisenin bana artık verecek bir şeyi kalmadığına inanç, para kazanırsam daha özgür olabileceğim kanısı, bu kararda rol oynadı. Ailemle bunları tartışamazdım. Daha küçük bir okulda dikkati çekecek, velimi çağırtacak davranışım, bürokrasisi kalabalık bir lisede kaynadı. Öğretmenlerim benimle ancak lise bitirmelere girdiğimde konuşabildiler, liseyi yarım bırakma nedenlerimi.

(…) İlk şiirim, ben lise sıralarındayken yayımlandı; 1958’de. 1964’te Sosyal Adalet dergisinde yayımlanan bir şiirim, Hüseyin Cöntürk’le Asım Bezirci’nin tartışmasına yol açtı. İçerik-biçim tartışmasının zamanı gelmiş olmalı. Tartışma büyüdü. Ve TİP’li arkadaşlarımın para koymasıyla ilk kitabım yayımlandı: Gecekondu. İkinci kitabım Yasak 1966’da, yine bir arkadaşın kurduğu yayınevinin şiir dizisinin ilk kitabı oldu: Bülent Habora’nın Habora Yayınları’nın… 1967’de Öykücü-Yazar Adnan Özyalçıner’le evlendim. İyi arkadaşımdı. Sonradan işe aşk da karıştı. İki çocuğumuz, bir torunumuz var. Evlilik ve arkadaşlık sürüyor. Ben, hem şiirimi geliştirip değiştirmek, hem başarılı genç öykücü Adnan Özyalçıner’in eşi görüntüsünden kurtulmak için üçüncü kitabımı oldukça geç yayımladım; 1977’de. Direnç… Şiirimdeki 'kadın' imgesi de belirginleşti. Çalışan bir kadının, bir kadın işçinin günlüğü sayılabilir şiirlerim.

Yunanca, Almanca, Sırpça, Makedonca, Türk şiiri antolojilerinde şiirlerim var. İngilizce Türk şiiri seçmelerinde, Hollanda dilinde yapılmış Dünya Kadın Şairler derlemelerinde de. Rusça ve İtalyanca da kimi şiirlerimin çevrildiği dillerden. 1991 Sıtkı Dost Çocuk Edebiyatı birinciliğini Adnan Özyalçıner’le birlikte yazdığımız Keloğlan ile Köse aldı. İnsan Hakları Derneği kurucu üyelerindenim. Emek Partisi girişimcilerinden. Emekliyim. 10. dereceden. Zorunlu emekli oldum, eşim Adnan Özyalçıner, Türkiye Yazarlar Sendikası yöneticilerinden olarak yargılanırken… Pek çok dergide ve gazetede yazıyorum. Evrensel’de de… Haftanın bir-iki gününde. Başka anlatılacak ne var ki? Daha güzel bir dünya istiyorum. Bütün emekçi kadınlar, bütün gerçek yazarlar gibi…"

Evrensel Gazetesi, Kasım 1995