Ayrıca Erhat; mit tanımını yaparken mit ile epos
üzerinden yola çıkar ve bu iç içe geçmiş iki kavramın aslında ne kadar ince bir ayrımı olduğunu gözler
önüne serer: "Mythos'la epos arasında bir yakınlık
vardır, mythos söylenen sözün, anlatılan öykünün
içeriği ise, epos da onun doğal olarak aldığı ölçülü
süslü ve dengeli biçimidir. Epos ne kadar güzelse
mythos o kadar etkili olur, eposla mythos'un bu başarılı evlenmesidir ki, ilk çağdan kalma efsanelerin
ürün vere vere günümüze dek yaşamasını ve myhtos
kavramının çağlar ve uluslararası bir nitelik kazanarak ölmezliğe kavuşmasını sağlamıştır(2)."
Mitler önemlidir çünkü insan korkularıyla,
kaygılarıyla, umutlarıyla, sevinçleriyle, üzüntüleriyle
yani kısaca yaşadığı her türlü duygu ve düşünceyle
bilincinin gelişimini sağlamıştır(3). Şair, yanılsamayı
yaratan bir şey yapar, bu onun yaratıcı özelliğinden
ileri gelir.
Sokrat, ozan İon'la konuşmasında: "Seni coşturan, Euripides'in mıknatıs, halkın ise Herakles
dediği taştaki cinsten bir tanrısal güçtür. Çünkü
bizim hayran kaldığımız o büyük şiirleri yazanlar,
o yüceliğe herhangi bir sanatın kuralları aracılığı ile
erişmezler; mısralar biçimindeki o güzel ezgilerini
kendilerinin olmayan bir ruhun elinde, bir esinlenme
halinde söylerler." der. Sokrat'a göre, şairler şiirlerinin ilhamını, herhangi bir sanat dalında ustalık
kazandıkları için değil, içlerindeki tanrısal gücün
esinlerinden alır. Bu esin kavramını, Yunan mitolojisinde şairlerin babası kabul edilen Homeros'ta da
görürüz.
Batı ve Doğu edebiyatlarında mitolojik ögeler
çokça işlenmiştir. Klasik Türk edebiyatı şairlerinden
başka modern Türk edebiyatı şairleri de şiirlerinde
mitlerden esinlenmiştir.
Behçet Necatigil mitleri şu şekilde yorumlar:
"İlkel insan topluluklarının evreni, dünyayı ve tabiat
olaylarını kişileştirerek yorumlamak, henüz sırrını
çözemedikleri hayatın ve evrenin çeşitli görüntülerini bir anlam kolaylığına bağlamak ihtiyacından
doğmuş öykülerdir(5)." Necatigil, mitosların eposlara
malzeme oluşturduklarını söyleyerek aralarındaki
ilişkiyi belirtir. Necatigil, Mitologya Sözlüğü'nde,
"Pegasus'un şairler atı sayılışı, antik değil, modern
bir tasavvurdur." diye yazar(6).
Edip Cansever, İkinci Yeni şiirinin olduğu kadar
Cumhuriyet dönemi Türk şiirinin de en önemli temsilcilerindendir. Mitoloji; Cansever için imge oluşturmada önemli bir kaynaktır. Şiirlerde tematik ve
imgesel bağlamda mitolojiden yararlanır. Özdemir İnce, "Edip Cansever de şiirlerinde: Yunan mitolojisi kaynaklı simgeleri kendi adlarıyla (Antigone,
Pegasus vb.), kendi özgün içerik ve mesajlarıyla
almıştır." der(7).
Şiir Nedir ve Nasıl Yazılır? kitabında Veysel Çolak, "Türk şiirinde mitlerden eylemle yazılmış çok
örnek yok. İlk us'a gelen, Tevfik Fikret'in el aldığı
Prometeus olsa gerek." der. Mitolojiyi şiirlerinde
kullanan şairlere eklemeler yaparak, "Ahmet Hamdi
Tanpınar, Zeki Ömer Defne, Arif Damar, Hasan
İzzettin Dinamo, Mehmet Başaran, Yılmaz Gruda,
Ülkü Tamer, Ali Püsküllüoğlu, İlhan Berk, Sabahattin Kudret Aksal, Ece Ayhan, Ahmet Oktay, Güven
Turan, Hilmi Yavuz..." gibi isimleri sıralamaktadır.
Çolak; Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat ve Behçet
Necatigil'in mitoslara eğilişinin daha bir yoğunluk
taşıdığını ifade etmektedir(8).
Mitlerin kendine özgü ifade şekilleri, gerçekleri,
kuralları vardır. Mitolojilerde geçen karakterler,
isimler, yer adları, canavarlar hem gerçek anlamlarında hem de benzetmeler ile edebiyat, müzik, sinema, resim gibi sanat dallarının birçoğunda kendini
göstermiştir. Bunun sebebi mitlerin de insan yaratısı
olmasıdır.
Postmodern toplumsal dinamiklerin ve kitle
iletişim araçlarının atomize ettiği, parçaladığı bireyin eden)
toplumsal bağının kurulmasında tarihî ve kültürel
yönelişlerin sonucunda ortaya çıkan bilinç durumunun etkisi; mitlerin ve destanların önemi olay
örgülerinden çok, yüklendiği anlam ve sembollerden
ötürü önem taşır.
Mitolojinin sağladığı imgesel düşlerimiz olmasaydı; ne uzak dağları aşabilen bin bir renkli
Zümrüdü Anka Kuşu, ne kanatlı at Pegasus ne de
Homeros'un destansı İlyada'sı olurdu... İşte bu
yüzden, mitoloji, sanatsal yaratıcılığın özünü oluşturmaktadır.
Yunan Mitolojisinde, "şiirsel ilham" olarak
adlandırılan kanatlı at Pegasus, çok güçlü bir semboldür. Rengi tamamen beyazdır ve uçmasına olanak
veren iki büyük kanadı vardır. Uçarken havada
koşan at gibi görünür.
Köken bilimine (Etimoloji) göre, Pegasus;
"İlkbahar - İyi” anlamındadır. Diğer bir görüşe göre;
Güney Kilikya'da Gök gürültüsü ve yıldırım ile
temsil edilen Luvi - Hitit Hava tanrısı olan Pihassassi'den geldiği söylenmektedir(9).
Medusa'nın kanından doğan Pegasus, Yunan
Mitolojisi'nde Deniz tanrısı Poseidon ile Gorgonlardan biri olan yılan saçlı Medusa'nın oğlu ve adı
'altın kılıç' anlamına gelen canavar Chrysaor'un
kardeşi olduğuna inanılır. Kimi kaynaklara göre, Sisyphus'un torunu olan Bellerophontes, Minerva'nın
verdiği altın bir başlıkla gem vurduğu Pegasus'a
binerek, ateş soluyan Chimaera'yı öldürür. Tanrıların doğumlarını ve dünyanın başlangıcını anlatan ünlü
Yunan şair Hesiodos, "Theogonia" eserinde Pegasus'un doğumunu şöyle anlatır:
Phorkys ile birleşen Keto Graiaları doğurdu../ Gorgonları da doğuran Keto' dur.../
Sthenno, Euryale ve bahtsız Medusa.../Perseus kestiği zaman kafasını /Khrysaor'la Pegasos çıkıverdi kanından... / Biri Okeanos'un
kaynaklarından doğduğu için, / öteki elinde
altın kılıç tuttuğu için / almışlardı Pegasos'la
Khrysaor adlarını. / Pegasos bırakıp davarlar
anası toprağı/havalandı gitti ölümsüzlere
doğru. /Zeus'un sarayında oturur şimdi /
şimşekle yıldırım taşıyıp onun adına(10).
Thomas Bulfinch, 1855'te hazırladığı Eski
Yunan ve Roma mitlerini anlatan ve mitoloji
dünyasına açılan kapı görevi gören eserinde:
"Perseus, Medusa'nın kafasını kestikten sonra,
yere dökülen kanlardan kanatlı at Pegasus ortaya çıktı. Minerva onu yakalayıp ehlileştirdi ve
Musa'lara armağan etti. Musa'lar şarkı, müzik,
oyun, şiir ve bilimden anlayan 'ilham perileri'
olup Jupiter ile Mnemosyne'nin kızlarıdırlar.
Helicon Dağı'nda yaşayan ve sayıları dokuz
olarak sabitlenen ilk bellek tanrıçalarıydılar."
diye anlatır. Minerva onları Pegasus'a bakmakla sorumlu tutmuştu. Adları (anlamları) ve
etkili oldukları alanlar şöyleydi. Calliope (güzel sesli) - destansı şiir; Clio (ün veren) - tarih;
Erato (arzulanan) - aşk şiiri; Euterpe (hoşnut
eden) - lirik şiir; Melpomene (şarkı söylemek)
- tragedya; Polymnia (birçok şarkı) - kutsal şiir;
Terpsichore (dans etmenin zevki) - koro dansı;
Thalia (neşeli) - komedya; Urania (cennet gibi)
- astronomi(11).
Mitoloji ile ilgili kaynaklarda yalnızca
dokuz ilham perisinden bahsedilse de, "...
yaşadığı dönemde ve daha sonraki dördüncü ve
üçüncü yüzyıllarda Yunan kültürünün yaygın
olduğu yerlerde ona büyük hayranlık duyanlar
Sappho'yu 'onuncu esin perisi' olarak adlandırmışlardır(12)."
Pegasus, yeryüzünden ayrılarak Tanrıların
diyarı olan Olimpos Dağı'na uçar. Zeus tarafından takımyıldızına dönüştürülür, şimşek ve
yıldırım taşır. Musa'ların atı olan Pegasus, her
daim şairlerin emrine amadeydi. Şair Longfellow da 'Pegasus in Pound' şiirinde bu ünlü atın
maceralarından söz eder. Shakespeare de IV.
Henry'de Vernon'un Prens Henry'yi anlattığı
yerde Pegasus'tan dem vurur:
Gördüm sakallı Harry'yi, / Kalçalarında
zırhı, kibarca silahlanmış, / Kuş tüylü Mercurius gibi yerden yükselip/yerine sıçradı kolaylıkla,/Bulutlar üzerinden bir melek düşmüş
gibi, / Dönüp ateşli bir Pegasus'u uçurmak için
/ Ve dünyayı büyülemek için soylu biniciliğiyle.
// (Bulfinch, 2011:152)
Rönesans'a kadar Ortaçağ'dan gelen bilgelik ve şöhretin simgesi Pegasus 19. yüzyılda
şiirlerle ilişkilendirildi. Bu değişimin sebebi
ise, Helicon Dağı'nda bulunan ve Musa'lara
(ya da Müzler) ilham kaynağı olan Hippocrene Pınarı'nın Pegasus'un toynaklarıyla yere
vurması sonucu ortaya çıktığına inanılmasıdır.
Bu nedenle, Pegasus genellikle "şiirsel ilham"
ile özdeşleştirilir ve "şiirin esin perisi" diye
algılanır. Mit kahramanının öyküsü Yunan
sanatını olduğu kadar Avrupa klasik sanatını da
etkilemiştir.
Mitler farklı toplumlarda benzer şekillerde
ortaya çıkmışlardır. Türk Mitolojisinde önemli
bir yeri olan kanatlı at'ın adı "Tulpar"dır.
At; antik dönemlerden beri özellikle göçebe
toplumlarda insanların en sadık ve en güvenilir dostu olmuştur. Kutsal varlıklar olarak
görülmüş ve onlara efsanelerde, masallarda
hep olağanüstü özellikler verilmiştir. At; gücü,
büyük idealleri ve kararlılığı ifade eder. Kanatlı
at ise zirvenin, en yüksek noktalara erişmenin,
başarının sembolüdür. Manas Destanı'nda söylendiği gibi rüzgârdan bile hızlı koşarlar. Kazak
kültüründe önemli bir yere sahip olan Tulpar'a
günümüzde de Kazakistan Devlet Armasında
rastlıyoruz. Armada iki yöne bakan iki altın
kanatlı at vardır(13)."
Kanatlarıyla ruhun özgürlüğünü ve ölümsüzlüğünü temsil eden Pegasus'un, yalnız
edebiyat - kültür-sanata değil, farklı alanlara
da ilham verdiği görülmektedir.
Şairler coğrafyasının "Dünya Şiir Günü"
kutlu olsun! Pegasus'un kanatlarından hiç
inmesin şairler...
Seval Arslan, 6 Şubat 2021, Manisa
Kaynakça:
1'Erhat, Azra; Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi
Kitabevi. (1978), S:5.
2 Erhat, Azra; Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi
Kitabevi. (2008). S:5.
3 Ekşi Esin, Türk Mitolojisinde Gerçeklik, Yüksek
Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk
Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Gazi Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Mart 2017. S. 18-62 (İnternet kaynağı)
4 Ergün Ünsal Asuman, "Mitoloji ve Şiir", Gazi
Üniversitesi, Genç Bilim Adamları Sempozyumu, Ankara
2010. (https://www.edebiyatdefteri.com/62422-mitoloji-ve-siir/)
5 "Necatigil Behçet, Mitologya. İstanbul, Gerçek Y.,
1988, s. 7.
6 "Necatigil Behçet, Mitologya Sözlüğü, Sel Y.,
İstanbul, 2006, s. 119.
7 "İnce Özdemir, "Edip Cansever: Yani O Kendine
Sürgün Olan", Hürriyet Gösteri, 1990, s. 121.
8 Çolak Veysel, Şiir Nedir ve Nasıl Yazılır?, İkaros
Y., genişletilmiş baskı, İst., 2011, S: 118-119-120.
9 "Kara A., Din ve Mitoloji - Pegasus, (http://www.
dinvemitoloji.com/2018/12/pegasus.html)
10 Pegasus: Yunan Mitolojisinin Kanatlı Atı, (https://
okuryazarim.com/pegasus/)
11 "Bulfinch Thomas, Bulfinch Mitolojileri, çev: Aysun Babacan - Bora Kamcez - Berk Özcangiller, Pinhan
Y., İst, 2011. S.149-152-153-874-881-922-931.
12 Sappho, Nedir Gene Deli Gönlünü Çelen, çev.:
Cevat Çapan, Can Y., II. basım, İstanbul, 2014, s. 14.
13 Öztürk Derviş, Türk Mitolojisinde Kanatlı At
"Tulpar", (https://atdunyasi.com.tr/)
Resim: Fortunino Matania
