7 Ağustos 2023 Pazartesi

The Asphalt Road / Sabahattin Ali

From the notes of a village teacher, 1936

After shaking for about two hours, the truck that rode between the station and the province center dropped me off at the junction of the village I was going to. I didn’t have the strength to take even two steps. As I put my bag next to me, I sat down on a piece of rock with grass growing from its sides. I started listening to the humming inside my head. 

The truck, reeking of dust mixed with sweat, had staggered everyone by bumping us together on this world’s faultiest road. All the quaking and sudden stops as if we were rolling down a pit made me forget where I even was and threw me into a dark realm of dreams. I was now sitting on the rock, trying to shake off this dream. The driver had shown me the way to the village, an ashen pile of mudbrick about half an hour from the junction. A few gray poplar trees on one side somewhat rearing their heads, were telling me that there was water, even if it was a small amount.

Finally, after resting on the rock for maybe an hour, I stood up slowly and wobbly, picked up my small bag from the ground, and started walking. Since I am a villager myself and know our villagers well, I did not feel out of place in a foreign land. I was certainly going to be successful on my first mission.

The sun was beginning to set. While I was approaching the village, the land around me became entirely filled with redness. My long shadow was resting on these dry, one-handspan tall steppe weeds that moved and glistened like a red sea. The end of my shadow was lost further between these weeds where the grasshoppers jumped around.

As I arrived in front of some houses on the edge of the village, the smell of burning manure hit my nose. The image of flatbread cooked on a sheet iron pan and barefoot children huddling around it appeared in front of my eyes. 

In the streets, cows who had not yet found their home roamed with their tails striking against their hips while occasionally bellowing. It was such a bellow that it sounded like a deep, meaningful statement declared after much pondering. The pungent scent of manure was increasingly getting stronger and brought me closer to this place. The village is a breathing, working creature and this smell is its sweat. No other scent in this world has enveloped me this much or made me reminisce on so many memories.

There was no one left in front of the coffeehouse other than a few old men. When they saw me, they stared without getting up from their seats. I sat next to them and explained who I was. Apparently, one of them was the village headman. He told me that it had been six months since the teacher before me went away and that the school had been closed ever since:

“The threshing is not finished yet. The kids can’t go to school or anything. You’ll sit and lie back for five or ten days!” he said.

Gathering the children and getting the classes in order was not difficult. The villagers are quick to understand those who speak their language. For now, I have nothing to complain about. However, there is this road issue that has become my primary concern and pursuit for months. As it turns out, the road that wore me out in the truck on my first day was the biggest problem in the province. Everyone is bound to carry their crops and passengers through this path. There are no other roads and even to call this one a road is hardly possible. Oddly enough, this is the same road that connects the province center to the railroad sixty kilometers away! Reckon more pressing matters have overshadowed this issue. I referred to the province both from our village and from other villages, explaining to the best of my ability how essential it is to have the road built. Thinking that government officials would not read long petitions, I wrote each of my ideas in a separate petition and had them delivered from separate villages. This way, all of them will be read. I also included many suggestions about how the villagers would help with constructing the road.

When I went into town the other day, the Education Director of the Province treated me a bit weirdly, mocking me, as if he was angry but trying not to show his anger. I wondered why. Then in passing, he said:

“Seems like you can find the time to mess around with issues other than schoolwork. Do you not have enough students?”

“They’re not few, but isn’t that my duty too?” I replied. His mocking eyes swept over me. He did not respond. Then outside, I heard from friends at the coffeehouse that the director was angry with me. I had read and explained the Constitution of Teşkilat-ı Esasiye to the villagers before. One of them who had a situation at the Cadaster submitted a petition and after a while, requested an answer. When the officials dismissed him, saying “What answer?”, he flared and insisted: “You will simply answer! You must! The law exists!”. After the officials asked around and found out that he learned the law from me, they complained to the director of education. 

Many are irritated with me especially meddling with this road business. Not because it’s related to them, but just to have something to do. There’s a terribly rich man called Rüstem Ağa in the village I teach. He runs a cartwright’s shop in the city, repairing spring carts and tumbrels. I heard him badmouthing me to the petitioning villages. Frankly, I’m not surprised. None of our attempts have resulted yet. Every so often, I feel like letting this thing go, as the officials of the government and especially those at the Ministry of Public Works are openly mocking me. Yet, my heart shatters as I see the state of the cars, the tumbrels, and the miserable animals returning from the station at night. I tell myself, “Don’t quit it now my dearest, it won’t suit you!”.

Oh, how these procedures take so long. There is no room left in the provincial hall that our application hasn’t been through. Even the villagers are astonished by my efforts. They also don’t have any hope in them that this endeavor will have an end.

Still, nothing has come out… I suppose this road won't be built. The villagers don’t help me either. Quite lifeless creatures… Or maybe even quite intelligent creatures and they don’t want to struggle for anything. I have no enthusiasm left in me. At least they could answer with one or two words, but they say neither yes nor no!... It’s as if we threw these petitions into a bottomless well. 

In the evenings, I go up to the ridge near the village and watch the road stretch out into the dust in the distance. Sometimes a truck appears, covered in white dust with baskets and panniers tied to it. It moves slowly like it’s about to collapse, teetering like a human walking through quicksand with knees up and down. It’s such a bitter sight; I feel the need to close my eyes not to see the fight between this machine, the latest marvel of technology, and this most primitive road of the world. Now and then, I want to run and straighten the road with my palms, to do my part by fixing at least five or ten meters of the ground into a “road”. 

Our issue suddenly rose to the surface. Recently, one of our elders came to town, and even though his car is most certainly comfortable, the road must have made itself known because he told the governor about it. The governor rushed in to say: “That's one of our main concerns, we want to get it done right this year, and the project is being prepared. We even thought of asphalting it… I wonder if you would often honor our city if the road was from asphalt?”

And that great individual replied:

“Of course, I’ll come...”

With that, the asphalt matter took on. Seems like I was asleep, the governor is already talking about projects… Looks like they aren’t as unconcerned with this issue as I thought, rather preferring to serve the public quietly and humbly. 

Yet contrary to this silence, this time there is too much empty commotion. Half of the weekly newspaper of the province, which is the size of a menu, is overrun with news of the asphalt highway. I have somewhat gained a reputation in the village as well. The way our villagers treat people is like a barometer anyway, always up and down.

Personally, there was no need to asphalt this road for now. Instead of spending triple or quadruple the amount of money, it could be spent on more important matters and a simple macadam road of our own would be enough. Though maybe they have other plans. Maybe they want everything to be exceptionally perfect. Such big affairs are above my head. If we have the money, it doesn’t matter if they lay carpet on it or whatever, a road is good enough for me…

I heard the governor went to Ankara. The engineers who carried out the examination said that the road would come out to half a million, whereas the provincial budget is 350 thousand liras… They applied to banks to fund it, the banks wouldn’t give out the money without the guarantee of the Ministry of Finance, and the Ministry of Finance would not be a guarantor without the permission of the Parliament. In short, it’s all complicated business. That’s why the governor went, to straighten this all out. The poor man turned this road issue into his business. I learned from the provincial newspaper that he gave a speech to earn a subvention from the Meclis-i Umumi. A fine sample of rhetoric. He claims it is the sign from that great individual that drove him to put his heart and soul into this road issue and reminds the parliament that this individual promised to always visit the village after the road is built. Indeed, our elders see everything and wake up those who are asleep with just one sign. Although, the governor never mentions the people who have been applying for this road as well, or how much it will benefit the villagers. Maybe for him, these are things everyone knows about. Anyhow, lucky me if I had even a drop of influence on this road.
                                            
The construction of the road has already begun. I found out that the money was borrowed from banks, to be paid in due for many years. In return for the debt installments, they’ve cut a portion of the hospital budget and next year they’ll be reducing the education personnel a little. I’d never thought things would get this far, though nothing is certain yet. There's no need to be in a hurry. If finding money was the issue, so much more come to mind before cutting down on education. For example, the governor could have given up building a governor’s mansion for himself for the sake of this road, which he is oh so concerned with…

The road is advancing, and there’s a significant effort at the corner reserved for our village. Road rollers come and go, and a slew of laborer countrymen in mottled clothes work like ants. This lasts until late at night when they retreat to tents by the side to sleep. Most laborers sleep out in the open. I heard that the contractor couldn’t bring enough tents. They start working again at dawn. Some people from our village signed up to work as well. They’ll earn some pocket change and pay their tax debt. These workers return to the village after work, albeit quite worn out. Looks like the contractor hired an officer to stand over them, one who hardly allows for a ten-minute break, even to eat.

Our villagers were once very uninterested, but after the stone was laid and asphalt was starting to be poured, they all got curious. They can barely comprehend that this black thing, boiled in cauldrons and poured onto the ground, can be walked on, let alone trucks and cars passing over it. On their way back in the evening, those with fields close to the construction, crouch along the ditch by the side of the road to watch the roller go back and forth and talk to the workers they know about their daily wages.

The road has been completed. There’s going to be an opening ceremony in a couple of days. When I look at it from the hill next to the village, it shines like a dark snake in the distance. I guess they are going to plant trees on both sides as well. A marvelous thing to be honest. I feel giddy when I think about how the entire province will pass through here in crowds, how they will reach the station with ease, like gliding. There are rumors about the durability of the road… They say that the contractor laid it out properly. Though I guess it’s nothing more than a rumor. It’s surprising what horrid thoughts can come to one’s mind when facing this frightfully beautiful sight.

Today was the happiest day of my life. Decorative arches were set up around town, all the government employees showed up in their formal clothes. Even the Accounting Director donned his beige overcoat and top hat, locating himself at the front standing “1.55” tall. I too wiped and ironed my suit and got into it. The Education Director is glaring daggers at me but, whatever he says, leaving the village for a day won’t be the end of the world… I have a share in this road too… The public and the villagers were watching from afar, so I went by and talked to them; so overjoyed that I felt like hugging every single person. I thought of something after returning to my place, signaling the villagers to come closer. After all, this road is theirs before anyone else. Some of them began to advance, but the gendarmes did not let them. I didn't speak up, though my mood was spoiled from then on. 

The governor gave a big speech, most of which I couldn’t hear because his voice wasn’t very loud, yet I could make out the words: “Republic, public works… Our mentors… Everything for the people…”. Some other people spoke shortly. They cut the ribbon, and a convoy of cars raced forward, with the governor’s car at the front. Then the government officials took five or ten steps after them; everyone seemed to be getting their feet accustomed to the asphalt. The villagers did not dare to step on the asphalt; perhaps because of their lack of experience or in fear of being scolded. They were walking along the dirt on both sides of the road and with big eyes, watching the fresh tire tracks shine wet on the asphalt road. 

Despite everything, I returned to the village like a victorious commander.

Ten days after the opening, the Ministry of Public Works’ technicians submitted a report to the province. They stated that tumbrels, oxcarts, and even cars have highly damaged the asphalt. For some reason, they didn’t mention how the road’s lack of durability and sturdiness would influence this; as there were pits and deformities in patches, even in places where not only tumbrels but also slightly loaded trucks passed.

Panic has taken hold of the provincial officers; facing a danger that the road, which hasn’t been paid for yet, could break down back into its former state in fifteen days without that great individual visiting even once. They immediately gathered and decided to ban all means of transport without rubber wheels from crossing the asphalt road.

No one in the village wanted to believe this news. That was until some villagers were stopped by the gendarme, ordered to move their tumbrels out of the way, and forced to go back through muddy fields. Then they realized the seriousness of the matter.

This ban was too harsh. Since the road passed through a strait in between two mountains, those who wanted to go to the station would now have to travel around the mountain and waste six hours. The villagers came together to come up with a solution, but for now, it wasn’t possible to stand up to the gendarme nor to install tires on the tumbrels.

They were going to take a route that took six more hours and was several times worse than before, going around the back of the mountain…

None of them spoke to me anymore, they all looked at me with hate in their eyes. One day, toward the evening, the village headman came to speak:

“My son! We didn’t have a problem with you, but this road issue changed the situation. They blame you for this problem and they don’t listen to me. They've attempted to beat you and even go further a few times, I barely managed to stop them… Your enemies are increasing in other villages as well. Someday, something will happen to you. Better leave here peacefully. Do not be offended and forgive me!”

It's not like I wasn’t thinking about this too. There was no way to interpret the villagers’ attitude toward me in a positive light. I packed some of my stuff into my bag and made the rest into a bundle; just as I came to this village, one evening when the sun was stretching over the yellow weeds and the wind was swaying them like a red sea, I left, leaving behind the pungent smell of manure and dung fumes.

Sabahattin Ali
Translator: Özgür Onat Çinkılıç

25 Temmuz 2023 Salı

Yuvaya Dönüş

Bahçede bir elma ağacı vardı –
Bu kırk yıl evvel olmalı- ardında
Alabildiğine çayırlar. Çiğdemler
Islak çimlerde sürüklenen.
O pencerede duruyordum:
Nisan sonuydu. Bahar
Çiçekleri komşunun bahçesinde.
Kaç kez çiçek açtı o ağaç,
Tam o gün ama, doğum günümde,
Daha önce ya da daha sonra değil?
Değişkenin, evrilenin
Sabitle ikamesi
Amansız yeryüzünün
İmgeyle ikamesi. Ne biliyorum
Bu yere dair
Ağaç rolünü onyıllardır
Bir bonsai oynuyor, sesler
Yükseliyor tenis kortlarından —
Tarlalar. Uzun çimenlerin kokusu, taze
Biçilmiş.
Lirik bir şairden bekleneceği gibi.
Dünyaya bir kez çocukken bakarız.
Gerisi hatıradır.

Louise Glück
Türkçe'ye Çeviren: Nuray Önoğlu


NOSTOS

There was an apple tree in the yard —
this would have been
forty years ago — behind,
only meadows. Drifts
of crocus in the damp grass.
I stood at that window:
late April. Spring
flowers in the neighbor’s yard.
How many times, really, did the tree
flower on my birthday,
the exact day, not
before, not after? Substitution
of the immutable
for the shifting, the evolving.
Substitution of the image
for relentless earth. What
do I know of this place,
the role of the tree for decades
taken by a bonsai, voices
rising from the tennis courts —
Fields. Smell of the tall grass, new cut.
As one expects of a lyric poet.
We look at the world once, in childhood.
The rest is memory.

Louise Glück

‘Nostos’ from MEADOWLANDS by Louise Glück
Copyright © 1996, Louise Glück. All rights reserved.

.

20 Temmuz 2023 Perşembe

Siyahüzüm

Bir siyahüzümün soyması gibi kendini
geldim – al.

Sevmeni istiyorum beni:
tamamlanmamışlığımı sorgula, kına.
Yorgunum, azımsa yorgunluğumu.
Kırgınlığımı yer, önemset boşladığım şeyleri.
Kuşkulandığımda, doğrula kuşkularımı,
yatıştır sonra, insancıl kıl beni.

Korkuyorum, onayla korkularımı,
Birlikte direnelim sonra.

Bir siyahüzümün soyması gibi kendini
geldim. Üstlen,
büyüt beni.

Roni Margulies

Fotoğraf : Kenan Talas

19 Temmuz 2023 Çarşamba

Güz

"Güz geldi. Gözlerim karmakarışık. Körüm ben 
Güz geldi. Bunu saçlarımın döküldüğünden. 
derler ki yaylada doğmuşum, denizin ardında 
iniştir, yokuştur, geçer dizlerimden." 

Gazel düştü Derelere ay Yarim 
Kavga bitti. silahını duvara as 
başladı Ocağın krallığı, Ormana git 
baltanı al köşeden, Çocuklarımızı öp.

"Uçurtma salıvermiş göğe aşağıdakiler, havasıdır." 
Çocuklar aşağıdakileri okuyor. ben körüm 
ne güzel kokuyor Gazeteleri Kitapları 
insem bir koklasam kendileri nasıl" 

ben burda bağlıyım ay Yarim 
Körüm ve yaşlıyım otuz yaşında 
Çocukları al, in aşağıya 
dileğimdir, onlar görsünler 

"Güz geldi, açıksın Yarim Yarim 
ben neyse. ben körüm. Dereden öteyi bilmedim 
ama bilirim bir koca yaz çabaladığımız 
Patatesin sana bir parça şayak etmediğini" 

Sor bakalım, adam diye Kaydımız var mı? 
ben körüm, biz eski, Çocukları yazdır 
Patatesi alıcıya götür  ver yirmi beşe 
eşeğine bin türkü söyle dönüşte 

dünyalık şeylere dünyanın parası gerek 
Oysa topraktan çıkardın yirmi beş liracık 
Kefenimizi al. sabunu lifini unutma 
bir cennet ayırt Hoca parasıyla birlikte 

"Bu güz öleceğim. bütün işlerimi bitirdim 
Derede yıkandım, cevize tırmandım. kuş ürküttüm 
Kaçırdılar on iki Çocuk doğurdum. bekledim gözlerim 
Oğlan everdim. kız yetirdim. otuzuma vardım" 

"Ağlama kız, deme incirim Yar Yar 
ben ağlamam dağlar taşlar ağlasın 
Körüm, çelimsizim, göğnüğüm, hastayım. 
sebebolanları nerde bulayım 
adamdan içerli kuşlar ağlasın 
                       
Gülten Akın


(...) Ta­rih: 23 Ocak 1933.
“Ya­kın yıl­la­ra dek ken­di­ni yok­sul­luk­lar­la ko­ru­ya­n” Yoz­ga­t’­ta doğ­du.
Ba­ba­sı, Bal­yo­zoğ­lu­gil Ai­le­si’n­den­di.
An­ne­si ise, Ka­vur­ga­lı Ho­ca Nu­ri Efen­di­’nin kı­zı.
An­ne ta­ra­fı eş­raf­tan­dır; ba­ba ta­ra­fı ise halk­tan.
Ho­ca Nu­ri Efen­di; med­re­se eği­ti­mi gör­müş, eği­ti­mi­ni İs­tan­bu­l’­da ta­mam­la­mış, ay­dın bir din ada­mıy­dı. “U­lûm-u Di­ni­ye­” öğ­ret­me­niy­ken, Cum­hu­ri­yet ile bir­lik­te il ki­tap­lı­ğı yö­ne­ti­ci­li­ği­ne ge­ti­ril­di. Sa­rı­ğı atıp, şap­ka gi­yen ilk ki­şiy­di. Sa­na­ta, şii­re, oku­ma­ya düş­kün­dü. Mev­la­na­’ya ve Yu­nus Em­re­’ye tut­kun­du. Ata­türk ve Cum­hu­ri­yet sev­da­lı­sıy­dı. Cum­hu­ri­yet Halk Par­ti­li­’y­di; mil­let­ve­kil­li­ği ve bü­rok­rat­lık yap­tı.
Gül­ten Akı­n’­ın doğ­du­ğu ev, ba­ba de­de­si­nin otur­du­ğu ev­di.
Ba­ba de­de­si ye­şil göz­lü, tü­tün­den sa­rar­mış bı­yık­la­rı olan sa­kal­lı bir Ru­me­li­li­’y­di. Bir­lik­te otur­du­ğu tek to­ru­nu ol­du­ğu için Gül­ten, de­de­si­nin en kıy­met­li­siy­di. De­de­si­nin hay­ran­lı­ğı­nın bir di­ğer ne­de­ni ise, Gül­te­n’­i an­ne­si­ne ben­zet­me­siy­di. “Zey­ne­p” idi ana­sı­nın adı, ve to­ru­nu­na “Zey­ne­p” di­yor­du.
Adı­nın “Gül­te­n” ol­du­ğu­nu il­ko­ku­la baş­la­dı­ğın­da öğ­ren­di…
Okul ya­şı­na ka­dar çok mut­lu bir ço­cuk­luk ya­şa­dı Gül­ten.
Der­ken II. Dün­ya Sa­va­şı gel­di, çat­tı. Ba­ba as­ke­re çağ­rıl­dı. Yok­luk, yok­sul­luk gün­le­ri baş­la­dı.
Ve ar­dın­dan…
Şar­kı­lar mı­rıl­da­na­rak iş gö­ren, ne­şe­li an­ne­si 44 ya­şın­da ve­fat et­ti…
Ba­ba de­de­nin evin­den ay­rı­lıp Yoz­ga­t’­ın Sor­gun İl­çe­si­’ne ta­şın­dı­lar.
İl­ko­ku­la bu­ra­da baş­la­dı…
Şi­ir oku­yan da­yı­lar

Uzun kış ge­ce­le­rin­de an­ne-de­de­si pey­gam­ber kıs­sa­la­rı okur­du.
Da­yı­la­rı ise şi­ir­ler…
Da­yı­sı­nın ta­van ara­sın­da es­ki ba­vul­lar­da ki­tap­la­rı var­dı. Şi­ir ki­tap­la­rı, ro­man­lar, öyküler…
Dos­to­yevs­ki, Tols­toy, Nâ­zım Hik­met, Sa­ba­hat­tin Ali ile böy­le ta­nış­tı.
Ba­ba­sı­nı zor­la­ya­rak, beş ya­şın­da oku­la ya­zıl­dı ve sı­nıf bi­rin­ci­li­ği­ni kim­se­ye bı­rak­ma­dı.
Elin­den ki­tap düş­me­yen bir ço­cuk­tu.
Hiç unu­ta­ma­dı­ğı öğ­ret­me­ni Me­lek Ha­nım, sa­rı­şın, ma­vi göz­lü bir göç­men kı­zıy­dı. Ken­di­ni pa­ra­lar­ca­sı­na ça­lı­şır­dı, öğ­ren­ci­le­ri­ni eğit­mek için.
Gül­ten Akı­n’­ın “rol mo­de­li­“ ol­du ya­şa­mı bo­yun­ca…
Yıl, 1943…
Yoz­ga­t’­tan ay­rı­lıp baş­kent An­ka­ra­’ya git­ti­ler. Ba­ba­sı em­ni­yet mu­ave­net me­mu­ru ola­rak iş bul­du.
Ha­ma­mö­nü ile Ulu­can­lar ara­sın­da kü­çük bir çık­ma­za ta­şın­dı­lar.
İl­ko­kul son sı­nı­fı Ana­far­ta­la­r’­da­ki Ata­türk Kız İl­ko­ku­lu­’n­da oku­du ar­dın­dan Taş­mek­te­p’­te. Taş­mek­tep yı­kı­lın­ca hiç sev­me­di­ği Ce­be­ci Or­ta­oku­lu­’n­da oku­du. Okul­da, ses­siz ha­ya­let gi­biy­di, var­lı­ğı yok­lu­ğu bir…
İç­sel yol­cu­lu­ğu se­ven bir genç kız­dı ar­tık…
An­ka­ra Kız Li­se­si­’n­de şi­ir ya­vaş ya­vaş ha­ya­tı­na gir­me­ye baş­la­dı. Ede­bi­yat ho­ca­la­rı ta­ra­fın­dan du­rum fark edi­lin­ce, li­se­nin şai­ri ilan edil­di.
Okul der­gi­sin­de yer al­ma­ya baş­la­dı şi­ir­le­ri. Di­ğer sı­nıf­lar­dan şi­ir yaz­ma­sı için si­pa­riş bi­le al­ma­ya baş­la­mış­tı!
Hiç sev­me­di­ği ders­ler olan fen, ma­te­ma­tik der­si ho­ca­la­rı­na taş­la­ma­lar ya­zar­ken, Son Ha­ber ga­ze­te­sin­de çık­tı ilk şii­ri. Yıl, 1951 idi. Ar­dın­dan…
20’li yaş­lar­da Hi­sar, Var­lık, Ye­di­te­pe, Türk Di­li, Mül­ki­ye gi­bi der­gi say­fa­la­rın­da yer al­dı şi­ir­le­ri…
Son­suz il­gi­si var­dı ede­bi­ya­ta…
Bir de fel­se­fe­ye…
Ev­le­ri­ne bom­ba atıl­dı.

Li­se bi­tin­ce An­ka­ra Hu­kuk Fa­kül­te­si­’ne kay­dı­nı yap­tır­dı.
Hem ça­lı­şıp hem oku­ya­cak­tı; İçiş­le­ri Ba­kan­lı­ğı­’n­da iş bul­du.
Yıl için­de ak­şam­la­rı ders ça­lı­şı­yor, yıl son­la­rın­da izin­le­ri­ni kul­la­na­rak sı­nav­la­ra gi­ri­yor­du. Ça­lı­şı­yor­du, oku­yor­du ve şi­ir ya­zı­yor­du.
Var­lık Der­gi­si şi­ir ödü­lü­nü ka­zan­dı.
O yo­ğun gün­ler­de aşık ol­du. Sev­gi­li­si Mül­ki­ye öğ­ren­ci­si Ya­şar Can­ko­ça­k’­tı.
Ni­şan­lan­dı­lar.
Dört yı­lın so­nun­da fa­kül­te­yi bi­ti­rin­ce 1956’da ev­len­di­ler.
Ay­nı yıl, ilk şi­ir ki­ta­bı olan “Rüz­gâr Sa­ati”­ni çı­kar­dı.
1957 ve 58 yıl­la­rın­da ar­dı ar­dı­na iki ço­cuk sa­hi­bi ol­du­lar.
Ve 1958’de; sü­rek­li sür­gün­lük ne­de­niy­le 1972 yı­lı­na ka­dar sü­re­cek Ana­do­lu yol­la­rı­na düş­tü­ler. Kum­lu­ca, Şav­şat, Ge­vaş, Aluc­ra, Ger­ze, Sa­ray, Hay­ma­na, Kum­ru…
Eşi kay­ma­kam­dı ve ken­di­si öğ­ret­men­lik ya­pı­yor­du…
Ni­ce zor­luk­la­ra gö­ğüs ger­di­ler.
Ör­ne­ğin…
Aluc­ra­’da Türk­çe öğ­ret­men­li­ği ya­par­ken di­ğer yan­da oku­ma yaz­ma bil­me­yen ka­dın­lar için kurs ver­me­ye baş­la­dı. Ge­ce­le­ri ger­çek­le­şen ders­ler­de, el­le­ri­ne al­dık­la­rı fe­ner­ler ile oku­lun yo­lu­nu bul­ma­ya ça­lı­şan bir grup ka­dın­dı­lar. Ti­yat­ro oyun­lar ha­zır­la­yıp, sah­ne­li­yor­lar­dı.
Ki­mi­le­ri ka­dın­la­rın ay­dın­lan­ma­sın­dan ra­hat­sız ol­du.
Eşi­nin de adı yok­sul­la­ra yar­dım ne­de­niy­le “ef­sa­ne kay­ma­ka­m”­a çık­mış­tı.
Ev­le­ri­ne bom­ba atıl­dı…
Pat­la­yan bom­ba ka­sa­ba­da­ki pek çok evin cam­la­rı­nı kır­dı. Loj­man ha­sar gör­dü. Ya­ra al­ma­dan kur­tul­du­lar.
Fa­kat…
Ölüm teh­dit­le­ri al­ma­yı hep sür­dür­dü­ler. Ge­ce­le­ri yas­tık­la­rı­nın al­tın­da ta­ban­ca ile uyu­yor­lar­dı.
Şi­ir­ler hiç ek­sil­me­di.
1960 yı­lın­da da ikin­ci ki­ta­bı olan “Kes­tim Ka­ra Saç­la­rı­mı­”yı çı­kar­dı.
Baş­lar­da şi­ir­le­ri­nin ko­nu­su; do­ğa, aşk, ay­rı­lık, öz­lem iken da­ha son­ra­la­rı top­lum­sal so­run­lar ağır bas­ma­ya baş­la­dı…
1964 yı­lın­da “Sığ­da­” ki­ta­bı çık­tı. Bu ese­riy­le Türk Dil Ku­ru­mu Şi­ir Ödü­lü­’nü al­dı.
“Pa­şa Abı­la­’’

An­ka­ra­’da ya­şa­ma­yı öz­le­miş­ti…
Düş­le­rin­de si­ne­ma afiş­le­ri gö­rü­yor­du…
Ama ya­şa­mın­da umut­suz­lu­ğa yer yok­tu.
Mü­ca­de­le­ci bir ay­dın­dı.
Ör­ne­ğin…
Hay­ma­na be­re­ket­li top­rak­lar üze­ri­ne ku­ru­luy­du. Ha­zi­ne­’nin top­rak­la­rı­nı zen­gin­ler pay­laş­mış­tı. Ka­dos­tro tes­pit­le­ri ya­pı­lı­yor­du. Ve…
Gül­ten Akın bir yan­dan öğ­ret­men­lik ya­par­ken, bir yan­dan da Ha­zi­ne avu­kat­lı­ğı­nı üst­len­di. Bin­ler­ce da­va var­dı önün­de. Bir ke­şif­ten öte­ki­ne, bir da­va­dan di­ğe­ri­ne koş­tu­ru­yor­du.
Hay­ma­na­’da bu­lun­duk­la­rı dö­nem Kıb­rıs so­ru­nu­nun alev­len­di­ği gün­ler­di. ABD Tür­ki­ye­’yi “yar­dım­la­rı ke­se­ri­m” di­ye teh­dit edi­yor­du.
Hay­ma­na­’da “Mil­let Ya­pa­r” kam­pan­ya­sı baş­la­tı­lıp mi­ting dü­zen­len­di.
Ar­dın­dan sür­gün ka­çı­nıl­maz­dı!..
Top­rak­sız köy­lü­ler ta­ra­fın­dan uğur­lan­dı­lar.
Çok sı­cak bir yaz gü­nün­de, kam­yon­dan boz­ma bir oto­büs­le, otu­zi­ki ki­lo­met­re­yi iki sa­at­te aşıp, var­dı­lar ye­ni ev­le­ri Kum­ru­’ya.
Ki­ra evi­nin al­tın­da­ki yer­de avu­kat­lık yap­ma­ya baş­la­dı.
Yi­ne da­va­lar, yi­ne top­rak­sız yok­sul köy­lü­ler…
Köy­lü­ler do­lu­şup ge­li­yor­lar­dı bü­ro­ya. Sür­gün ol­du­ğu öğ­re­nil­miş­ti; du­yul­muş­tu şöh­re­ti. “Pa­şa Abı­la­” de­me­ye baş­la­dı köy­lü­ler.
Yok­sul­lar­dan üc­ret al­ma­dan ça­lı­şı­yor­du. Bel­li bir üc­ret is­te­me­le­ri ko­nu­sun­da ba­ro ta­ra­fın­dan uya­rıl­dı!
Ak­si­lik…
Kum­ru­’da so­ba üs­tün­den dö­kü­len sı­cak su­lar­la diz­le­ri yan­dı. Yir­mi gün ateş­ler için­de yat­tı. Dok­tor yok­tu. Sağ­lık gö­rev­li­si­nin ver­di­ği ta­rif­ler­le ya­nık­la­rı­nı iyi­leş­tir­di.
27 Ma­yıs 1960 as­ke­ri mü­da­ha­le­si so­nu­cu ya­pı­lan Ana­ya­sa öz­gür­lük­ler sağ­la­mış­tı.
Tür­ki­ye İş­çi Par­ti­si köy­ler­de bi­le ör­güt­len­me­ye baş­la­mış­tı.
Ne te­sa­düf! Gül­ten Akın ve eşi­nin gel­di­ği yer­ler­de TİP he­men ör­güt­le­ni­yor­du.
Ar­dın­dan sür­gün ge­li­yor­du.
Ve bu kez Ma­ra­ş’­a sür­gün edil­di­ler…
1971 yı­lın­da çı­kar­dı­ğı “Kır­mı­zı Ka­ran­fi­l” ki­ta­bın­da­ki şi­ir­ler; bi­raz Kum­ru­’nun, bi­raz da Hay­ma­na­’nın ha­tı­ra­la­rıy­la ya­zıl­dı…
Şi­ir­le­ri şar­kı ol­du

Kahramanma­ra­ş’­ta yaz­dı­ğı “Ma­ra­ş’­ın ve Ök­ke­ş’­in Des­ta­nı­” ese­riy­le 1972 yı­lın­da TRT Ba­şa­rı Ödü­lü­’nü al­dı.
Ay­nı yıl An­ka­ra­’ya/mer­ke­ze çe­kil­di­ler.
Gül­ten Akın, Türk Dil Ku­ru­mu Der­le­me ve Ta­ra­ma Ko­lu­’n­da ça­lış­tı.
Hal­kev­le­ri, İn­san Hak­la­rı Der­ne­ği, Dil Der­ne­ği gi­bi de­mok­ra­tik kit­le ör­güt­le­rin­de ku­ru­cu ve yö­ne­ti­ci ola­rak gö­rev yap­tı.
1978’de emek­li­ye ay­rıl­dı; An­ka­ra ve Bur­ha­ni­ye­’de ya­şa­dı.
Şii­ri hiç bı­rak­ma­dı. Ya­şa­mı bo­yun­ca 10 ödül al­dı. 13 şi­ir ki­ta­bı çı­kar­dı.
Şi­ir­le­ri; İn­gi­liz­ce, Al­man­ca, Fla­man­ca, İtal­yan­ca, Bul­gar­ca, Arap­ça, Leh­çe, İs­pan­yol­ca, Fran­sız­ca ve İb­ra­ni­ce­’ye çev­ril­di.
Kır­kı aş­kın şii­ri bes­te­len­di.
Ve­ci­hi Ti­mu­roğ­lu, Gül­ten Akı­n’­ın şi­iri­ni şöy­le ni­te­le­miş­ti:
“Tür­kü dü­ze­nin­den uzak tür­kü­ler yaz­dı.”
Ki­mi kı­sa ti­yat­ro eser­le­ri Tür­ki­ye­’de ve ki­mi ül­ke­ler­de sah­ne­ye ko­nul­du.
Şa­ir Hay­dar Er­gü­len, hak­kın­da şu­nu de­di:
“Or­ta­da ol­ma­dı, kı­yı­da dur­ma­dı ama hiç­bir şe­ye de ka­yıt­sız kal­ma­dı.”

Yıl, 1979.
Gül­ten Akı­n’­ın bi­ri er­kek beş ev­la­dı var­dır.
Oğ­lu; Dev­rim­ci Yol­cu Mu­rat Can­ko­çak, Ma­mak As­ke­ri Ce­za­evi­’n­de tu­tuk­lu­dur.
Gül­ten Akın ana­lık gö­rev­le­ri­nin ya­nı sı­ra avu­kat kim­li­ğiy­le oğ­lu­nu sa­vun­mak­tan da ge­ri dur­maz.
Bir ka­sım gü­nü…
Ce­za­evi­nin avu­kat bö­lü­mün­de oğ­luy­la gö­rüş­me­si bi­ter ve çan­ta­sı­nı top­lar­ken gö­rev­li as­ker­le­rin ve gar­di­yan­la­rın oda­dan hız­la çık­ma­la­rı­na an­lam ve­re­mez. Bu alı­şı­la­gel­me­dik bir du­rum de­ğil­dir.
Oda­ya bir­den…
El­le­rin­de­ki yan­gın sön­dür­me alet­le­ri, de­mir­ler ve ta­bu­re­ler bu­lu­nan genç­ler gi­rer ve gö­rüş­me oda­sın­da­ki avu­kat­la­ra sal­dı­rır­lar.
Kan­lar için­de ka­lan ve dı­şa­rı­ya açı­lan bir ka­pı­ya ulaş­ma­yı ba­şa­ra­rak kıl pa­yı ölüm­den kur­tu­lan avu­kat­lar as­ke­ri sav­cı­lı­ğa baş­vu­ru­da bu­lu­nur­lar.
Gül­ten Akın as­ke­ri sav­cı­lık­ta­ki ifa­de­sin­de, uzun boy­lu, şal­var­lı bir tu­tuk­lu­nun ba­şı­na de­mir ta­bu­rey­le vur­du­ğu­nu ve “o­ros­pu­” di­ye ba­ğı­ra­rak ha­ka­ret et­ti­ği­ni, en çok da bu­nun ken­di­si­ne do­kun­du­ğu­nu söy­ler…
Sal­dır­gan­lar, Gla­di­o’­nun tez­ga­hı­na ge­le­rek dev­rim­ci­le­ri öl­dür­müş sağ­cı­lar­dı. Yok­sul sol­cu ço­cuk­la­rın da­va­la­rı­nı pa­ra­sız üst­len­me­le­ri­ne kı­zıp avu­kat­la­ra sal­dır­mış­lar­dı!
Gül­ten Akın ölüm­den kur­tul­muş­tur ama bir yıl son­ra ar­ka­da­şı ya­yın­cı İl­han Er­dost Ma­mak Ce­za­evi­’n­de dö­vü­le­rek öl­dü­rü­le­cek­tir…
Gül­ten Akın…
Tu­tuk­lu ana­sı­dır.
Avu­kat­tır.
Ama ay­nı za­man­da şa­ir­dir.
Ma­ma­k’­ta­ki ev­lat­la­rı­nın in­san­lık dı­şı ha­yat­la­rı­nı di­ze­le­re dö­ker.
Özel­lik­le 42 gün sü­ren aç­lık gre­vi­nin öy­kü­sü­nü “42 Gü­n” ki­ta­bın­da oya gi­bi iş­ler:

“A­na­lar­dık. Oğul­la­rı­mı­zın kız­la­rı­mı­zın yat­tı­ğı ce­za­evin­den gö­rüş­ler­den çı­kar­dık. Da­ğı­lır­dık es­ki­den ol­say­dı. O aç­lık gün­le­rin­de da­ğı­lıp git­me­yi dü­şün­me­dik. Bir­lik­te kal­dık. Yü­rü­dük yol­lar bo­yu. Oto­büs­le­re do­lu­şup git­tik. Gör­kem­li ka­pı­lar­da­ki yet­ki­li­le­re ulaş­ma­ya. Di­lek­çe­ler­de, di­lek­çe­ler­de, sa­yı­sız pul­lar­da umar ara­dık…”
1980’ler­de şii­re kü­ser. Şun­dan…
Oğlu ce­za­evin­de iken yaz­dı­ğı şi­ir­le­ri iki ta­nın­mış der­gi­de ya­yın­lat­tı. Oğ­lu­nun bu­na tep­ki gös­te­rip yaz­dı­ğı şi­ir­le­ri ha­pis­te yok et­me­si çok ağ­rı­na git­ti ve şi­ir­den uzak­laş­tı.
1991 yı­lın­da “Sev­da Ka­lı­cı­dı­r” ile tek­rar dö­ner yaz­ma­ya…
Gül­ten Akın…
Yi­ğit bir ozan­dı.
Ni­ce acı­la­ra rağ­men bir gün ol­sun umu­du­nu kay­bet­me­di:

“Ye­ter bek­le­di­ğim / Şim­di bir sil­ki­nir, ça­la­rım pa­ça­ya / Ne var­sa ata­rım üs­tüm­den / Al ka­nat kü­hey­lan olu­rum / Gel­di­ğim yer­le­re va­rı­rım / De­li­kan­lı­lar bu­lu­rum / Kö­pü­ğü ye­le ve­ri­rim, bu­lu­tu sev­da­ya / Kan­dı­rır alır ge­li­rim / Nur­to­pu bir dev­rim do­ğar / Nur­to­pu bir dev­rim do­ğar…” (Atın Tür­kü­sü)
Şi­ir ya­zan el­le­ri­miz öl­dü

Şair olmak ne zor…
Gülten Akın, büyük şair Turgut Uyar için şöyle yazmıştı:
“Öldüğü gün/ hepimizi işten attılar.”
Keza…
Bir başka büyük şair Edip Cansever için ise şu dizeleri yazmıştı:
“Her şeyin fazlası zararlıdır ya/ fazla şiirden öldü Edip Cansever.”
Ozan olmak zor…
Gülten Akın’ın ardından ne yazabilirim ki…
Bildiğim, hayatım boyunca ben “delileri” sevdim.
Evet…
Yazdığı “Deli Kızın Türküsü” dışında ne söyleyebilirim ki:

"Sana büyük caddelerin birinde rastlasam
Elimi uzatsam tutsam götürsem
Gözlerine baksam gözlerine konuşmasak
Anlasan
Elimi uzatsam tutamasam
Olanca sevgimi yalnızlığımı
Düşünsem hayır düşünmesem
Senin hiç haberin olmasa
Senin hiç haberin olmaz ki
Başlar biter kendi kendine o türkü
Yağmur yağar akasyalar ıslanır
Bulutlar uçuşur geceleyin
Ben yağmura deli buluta deli
Bir büyük oyun yaşamak dediğin
Beni ya sevmeli ya öldürmeli
Yitirmeli büyük yolların birinde ne varsa
Böcekler gibi başlamalı yeniden
Bu Allahsız bu yağmur işlemez karanlıkta
Yan garipliğine yürek yan
Gitti giden"

Gülten Akın!
Siz yoksunuz şiir yazan ellerimiz yok artık…


Soner Yalçın, 15 Kasım 2015



18 Temmuz 2023 Salı

Müjde! Çocuğumuz Oldu!


(...)

XVII

“Çocuklar hayata ana babalarını severek başlar, zamanla onları eleştirir ve nadiren affederler.”   
Oscar Wilde

Papa evli çiftleri çocuk sahibi olmaya teşvik ediyor. Onlar da “yaşamın şenliğine” katılmalıymış, Papa öyle söylüyor. Neden çocuk yaparız? Bugüne kadar duyduğum cevapların içinde en aklıma yatanı, insanın bir çocuk sahibi olmadıkça kendini eksik hissettiği. Bazılarımız iki, üç, hatta dört çocuk yaptıktan sonra da kendini eksik hissedebiliyor. Başka cevaplar da duydum. En popüler olanı, ölümsüzlükle ilgili. Ben öleceğim, ama çocuğum aracılığıyla yaşamaya devam edeceğim. Çocuk yapma konusu insanın sınıfıyla da bağlantılı. Toprakta çalışacak olabildiğince çok insana ihtiyacı olan köylüler bir sürü çocuk yapıyor. Şehirde, daha az çocuk sahibi olmak daha ekonomik. Ama bu bilgiler, temel soruya cevap vermiyor. Doğum sıklığını etkileyen faktörler ayrı konu, niye çocuk yaptığımız ayrı konu. 

II

Çocuk sahibi olmamızın en temel nedeni, bunu yapma gücüne sahip olmamız tabiî. O kadar maymun iştahlıyız ki, yapabileceğimiz ne varsa çoğunu yapmaya çalışıyoruz. Yapabildiğimiz için yapıyoruz, yapmayı seçtiğimiz ya da yapmaya karar verdiğimiz için değil. Sırf yapabiliyoruz diye çocuk yapmak olacak iş mi? Neden çocuk sahibi oluyoruz? Başkaları oluyor da ondan. Ana babamız bizden torun bekliyor da ondan. Sırf çocuk sahibi olmayı istediğimiz için, sırf çocuğu istediğimiz için bu işe kalkıştığımız pek ender. Çocuk sahibi olmamızın bir sürü nedeni var, ama bu nedenlerin içinde çocuğun kendisi en sonda geliyor. Çocuğu kendi geleceğimizin düşlerinin bir parçası olarak istiyoruz. Peygamberler, generaller, nineler ve dedeler, kendilerine yeni nesillerde mürit arayanlar bizi çocuk yapmaya yöneltiyor. Çocukla olan özel bağımız, çocuk için duyduğumuz istek en arkadan geliyor, o da genellikle hamilelikten sonra. Yani, çocuğu ancak ana rahmine düştükten (doğduktan) sonra istemeye başlıyoruz. Çocuk ancak başlı başına bir maddi varlık haline dönüşünce isteniyor, hakkında düşünülüyor ve bazen de vazgeçiliyor. 

III

Çocuğu neden sırf kendi hatırına istemediğimizi açıklayan binlerce neden sayabiliriz. Bunların içinde en acı olanı, miras kaygısıdır. Servetimizi başkalarıyla paylaşmayı pek istemesek de, eğer ille biriyle paylaşacaksak, bari kendi çocuğumuz olsun diye düşünürüz. Böylece, servetimiz başkalarının eline geçmesin diye çocuk yaparız. Eşimiz bizi bırakıp gitmesin diye çocuk yaparız. Ya da tam tersi, birbirimize olan aşkımızı ispatlamak için çocuk yaparız. Çoğu durumda aşkın en yüce ifadesi olarak görülmez mi bu? Ve tabiî, bizi seven birisi olsun diye çocuk yaparız. Hükümetlerin, sosyal güvenlik sistemlerinin ve çeşitli kurumların sağladığı avantajlardan yararlanmak için çocuk yapanlarımız da var. Bazı ülkelerde çocuk sahibi olmak, maddi yardımların yanı sıra, tatsız iş hayatından uzunca bir süre kaçabilmek gibi bir avantaj da içeriyor. Pek çoğumuz, sırf çocuk sahibi olanları kıskandığımız için çocuk yapıyoruz. Çocuğumuz olduğunda, çocuksuzlara sanki bir eksikleri varmış gibi bakıyoruz. Onları kıskandırıyoruz, bize gıpta etsinler istiyoruz, çocuk sahibi olsunlar diye onları yüreklendiriyoruz. Kısır olmayan, sağlıklı kadın ve erkekler olduğumuzu kendimize ispatlamak için çocuk yapıyoruz. Sayısız çocuk bu yüzden dünyaya geliyor. Ama artık iş işten geçmiş oluyor. Çocuk sahibi olmanın bin bir biçimi içinde, çocuğun kendisi nadiren işin içine giriyor. Zaten bizatihi çocuk sahibi olmak deyimi onların üzerinde kurduğumuz mutlak totalitarizmin bir ifadesi değil mi? 

IV 

Bir kısmımız özgürlüğü özgür olmak için isteriz. Bir kısmımız, güç kazanmak için özgür olmak isteriz. Yani, belirli bir düzende güçsüz durumda olanlar, başka bir düzende güce daha kolay ulaşma şansları olacağını umarlar. Kendilerini güçlendirmek, başkalarına hükmetmek için özgürlük ve demokrasi peşinde koşanlar, kendi totaliter arzularını yansıtmak suretiyle en temel özgürlükleri çiğnerler. Çocuğun kendisini istedikleri için değil, belirli bir gereksinimi karşıladığı için çocuk yapanlar da öyledir. Bu gibi durumlarda çocuk kullanılmış olur. Bir insanı kullanmak tabiî ki totalitarizmdir. Ama, kendisiyle ilgisi olmayan bir nedenle bir çocuk yaratmak, insan türünün totaliterliğinin zirvesidir. Çocuk sahibi olmak, geri dönüşü olmayan bir eylemdir. Servetimiz yok olup gider, eşimiz hayatımızdan çıkar, herkes kısır olmadığımızı görür, kıskançlığımız diner, ama çocuk hâlâ oradadır. Artık var olmayan gereksinimlerin bir kalıntısı olarak çocuk bizim yanımızdadır. İşte o zaman, tüm totaliter ilişkilerde olduğu gibi, büyük yalan başlar. Büyük yalan SEVGİ'dir elbette. Bu yalan bilinçli ya da bilinçsiz olabilir. Ama çoğu zaman bilinçsiz olur. Gerçekten çocuğu sevdiğimizi düşünür, öyle davranır, öyle hareket ederiz. Başkaları görsün diye, yüzümüzden hemen hemen hiç çıkarmadığımız bir sevgi maskesi taşırız. Bu sevgiyi de, o çocukla hiç bağlantısı olmayan, ama ona müstakbel bir mürit olarak bakan, toplumun tüm tutucu kurumları her fırsatta destekler. Çünkü herkes, ama herkes, çocukların sevilmesi gerektiğini düşünür. Belki en büyük ikiyüzlülüğümüzün sonucu olarak, utançla, büyük yalana katılırız. Çocukla aramızda totaliter bir bağ oluşur, çünkü çocuktan da bizi sevmesini bekleriz, ona bizi sevmesi gerektiğini öğretiriz. Çocuk, bizim YALAN'ımızı bilmemenin masumiyeti içinde, gerçekten de bizi sever tabiî. Ama çocuğun gerçeği ilk keşfedişi belki de sevgi yalanını keşfedişidir. Aynı zamanda masumiyetin sonudur bu. Çocuğun kendisiyle hiç ilgisi olmayan gereksinimler yüzünden çocuk sahibi olunduğunda, dünyaya gelen çocuk bir sıkıntı kaynağı haline de gelir. Anne ve babanın yaptığı bir fedakârlığa dönüşür. Yaşamlarının çocuğun hatırına kökünden değişmesi gerekir. Çocuğun yaratılmasıyla birlikte -çocuk gerçekten istendiği için yaratılmış olmadığından- yaratıcıların talepleri de başlar. Yaratıcılar diyorum, çünkü anne babalar büyük bir kendini beğenmişlikle kendilerini çocuğun yaratıcısı olarak görürler. Sanki yaratmak, erkekle kadının bir-iki dakikalık çiftleşmesine bakacak kadar basit bir şeymiş gibi. Anne ve babalar çocuğun kendi özgürlüğü içinde büyüyüp gelişmesine nadiren izin verirler. Çocuk çoğu zaman, anne ve babasının kişisel arzu ve hayalleri ile mevcut toplum düzeninin standartlarına göre yoğurulur. 

Çocuğun büyüme ve olgunlaşma süreci, genellikle, bağımlılıktan bağımsızlığa doğru bir geçiş olarak adlandırılır. İnsan yavrusu da diğer tüm hayvanların yavruları gibidir. Bağımsızlığını kazanıp kendine bakabilecek hale gelince, yuvayı terk eder. Öte yandan, insan yavrusunun durumunda bu argümanın tam tersi de aynı kolaylıkla ileri sürülebilir. Büyüme süreci, çocuğun kendine özgü ruhsal yapısını ve bağımsızlığını kaybetme sürecidir. Büyüme sürecindeki çocuk, “uygarlaştırılan” bir yerliye benzer. Anne ve babanın görevi çocuğun vahşi ve özgür ruhunu ezmek, okula, topluma ve devlete uysal bir çocuk teslim etmektir. Çocuk okuldaki kural ve düzenlemelere uymayı beceremezse, anneyle babanın onu kötü yetiştirmiş olduğu düşünülür. Çocuk anne ve babasından fiziksel olarak bağımsızlaştığında, çağın ruhuna bağımlı olmaya da çoktan hazır hale gelmiştir. Çocuğun sözde uygarlaştırılması sadece toplumsallaşma değildir. Toplumsallaşma toplumun yap ve yapma dediklerini öğrenmektir. Uygarlaşma ise aynı zamanda estetik ve bilişsel koşullandırmadır. Sonsuz bir olasılıklar dizisi içinden bazı algısal kalıpların seçilip dayatılmasıdır. Çocuğun tüm duyularının gelişimi, yine içinde yaşadığı toplum ve uygarlık tarafından koşullandırılır. Tarih boyunca ya da aynı zaman dilimi içinde bir arada yaşayan başka uygarlıklara ait algısal ve bilişsel kalıpları tanıma fırsatı bile verilmez çocuğa. 

VI 

Çocuk “sahibi” olmanın totaliter olmaması ancak tek koşulla mümkündür. Yaşamın mucizesinin, yaşamın benzersizliğinin farkında olmaktır bu koşul. Çocuk hangi sebeple dünyaya getirilmiş olursa olsun, yaratılan varlığın bizimle pek az ilişkisi olduğunu kavramamız yeterlidir. Bir bakıma, gökteki bulutlar kadar, kelebekler kadar, mevsimlerin değişmesi kadar bizden bağımsızdır çocuk. Hayatın sayısız mucizesinden biridir. Bize düşen çocuğu kollayıp büyümesine yardımcı olmaktır, ona buyurmak değil. Ne yazık ki totaliter denetimimiz aksi yöne doğru uzanıyor. Yüzyıllar boyunca çocuk üzerinde totaliter bir denetim kurduğumuz yetmezmiş gibi, şimdi bir de çocuğun genetik gelişimini ve genetik özelliklerini denetlemeye, hatta gücümüz yeterse tasarlamaya çalışıyoruz. Eğer bir çıkar görüyorsak gelecekte gözleri 360 derece dönebilen ya da bir yerine iki kafası olan çocuklar yaratmamamız için hiçbir neden yok. Belki de hepsi birbirinden şık siparişler verebileceğimiz “çocuk butikleri” de olur. Ancak türümüzün tarihinde önce aileler aşiretlerden, sonra da bireyler ailelerden kısmen bağımsızlaştığına göre gün gelecek çocuklar da kendi isimlerini kendileri koyabilecekler. 

Gündüz Vassaf, Cehenneme Övgü

9 Mart 1988, Kea 


7 Temmuz 2023 Cuma

Otomatizasyon (Otomasyon)

 








“Otomatizasyon sürdükçe insanın tüm organları kuruyup gidecektir - düğmeye basan parmağı dışında.”

Frank Lloyd Wright

6 Temmuz 2023 Perşembe

15 liralık pul parası

 


Telefon ahizesini uzatan otel resepsiyonunda görevli adamın yüzüne doğru dürüst bakamaz bile..


İstanbul'dan ailesinin gönderdiği para karşılayamıyordu gündelik harcamalarını.

Otele borcu birikmişti.

Bir anlık tebessümle ahizeyi eline alarak resepsiyon görevlisinden kaçırır bakışlarını..

Mefkure Hanım'dır arayan..

"Çabuk gel, akşama birisi hastalandı, onun rolünü oynayacaksın."

Ulus'taki "Genç Palas" otelinin kapısından dışarı çıktığında hem mutlu hem çaresizlik içindedir.

Ankara'ya Devlet Tiyatrosu'na girmek için gelmişti.

Küçük Tiyatro'da oynanan "Tufan" adlı oyunun son sahnesinde rolü olan oyuncunun yerine çıkacaktı sahneye..

Romalı kıyafetleri içinde bir uzaylıyı oynayacaktı.

Biliyordu ki bu rol bir imtihandı kendisi için.

Devlet Tiyatrosu'na kabul edilip edilmemesi o sahnede göstereceği performansa bağlıydı.

Salondaki Muhsin Ertuğrul'un gözü kendisinde olacaktı!..

Ama çözmesi gereken daha büyük bir sorun vardı.

O akşam sahneye çıkabilmesi için dilekçe yazıp vermeliydi..

Elbette dilekçeyi yazardı ama Muhsin Ertuğrul'un sekreteri Mefkure Hanım dilekçeye mutlaka 15 liralık pul yapıştırılması gerektiğini üstüne basa basa söylemişti telefonda.

Oysa cebinde 5 kuruşu bile yoktu.

"Chopin" ile vedalaşma vakti gelmişti..

Başka çaresi yoktu.

Samanpazarı'ndaki bit pazarına gidecek ve "Chopin" adını verdiği lacivert pardösüsünü satacaktı.

Yolda karşısına çıkan seyyar fotoğrafçıya Samanpazarı'na nasıl gidileceğini sorar.

"Hayrola, bir şey mi satacaksın?" sorusu üzerine de adama üstündeki şık pardösüyü gösterir.

Fotoğrafçı, omuzlarından tutarak evirip çevirmeye başlar oyuncu adayını.

Genç adam, "Yahu yapma, herkes bize bakıyor, rezil rüsva olduk," derken, pardösü çoktan çıkmıştı sırtından.

Astarı inceleyen fotoğrafçı sonunda ağzından çıkarır baklayı : "Ben buna 30 lira vereyim."

Çok az diye itiraz etse de bit pazarında ilk fiyatı verene zaten satacağını düşünür.

Otuz lirayı alır almaz hızlı adımlarla yolunu tutar Küçük Sahne'nin.

Mefkure Hanım'a dilekçeyi ve 15 liralık pul parasını verip dışarı çıktığında, Kızılay'a doğru ilk adımlarını atarken, yağmur bastırır aniden.

Sanki Ankara'nın yağmurları yağmak için pardösüsünü sattığı günü beklemişlerdi.

Sırılsıklam âşık olduğu tiyatro sanatına profesyonel oyuncu olarak böyle adım atar genç adam.

O akşam, sahnede sergilediği oyunculuk çok beğenilir ve Devlet Tiyatrosu'na kabul edilir.

Cevat Başkut'un yazdığı "Kleopatra'nın Mezarı'nda" oyununda bir rol verilir kendisine..

Oyunun ilk perdesi, büyüler yaparak define arayan bir adamın, sahnenin bir köşesinde duran bulgur pilavını ve pideyi yiyerek orucunu bozmasıyla son bulmaktadır.

Perde inip de oyuncular sahneyi terk eder etmez çalakaşık pilava dadanır, her gece..

Devlet Tiyatrosu'na kabul edilmiştir ama cebinde parası yoktur yine de..

Bir gece, oyunun ilk perdesi kapanır kapanmaz, sahnedeki pilavı yemeye koyulurken yakalanır, arkadaşları tarafından..

Eyvah ki ne eyvah!

Ne de olsa sanatçının yediği, parası Devlet tarafından ödenen oyunun dekorudur.

Sonuçta, bulgur pilavı da olsa, dekorun bir parçasıdır yenilen!..

Kısa sürede meteliğe kurşun atan genç adamın her gece oyunun aksesuarını yediği Devlet Tiyatrosu'nun koridorlarında duyulur.

Şikayet üstüne şikayet..

Sanatçı, bir gece perde iner inmez kaşık daldırdığı bulgur pilavının çok daha kaliteli yağla hazırlandığını, üstelik sıcak olduğunu fark eder..

Pide de tazeciktir..

Dahası, oyunun aksesuarına bir de irmik helvası eklenmiştir..

Şikayetler Muhsin Ertuğrul'un kulağına kadar gitmiştir!..

Erol Günaydın anısına saygıyla ....

Sunay Akın

4 Temmuz 2023 Salı

Ahlat Ağacı

Eşin dostun yaşıyor bak bahçelerde
Sen çıplak bir doruğun üzerindesin
Tam rüzgârın engini sardığı yerde

Yekpare bir mavilik üstünden akar
Altında köklerini sıkan toprak var
Dertleşir durursun gölgenle

Bazan öyle yakın geçer ki kayan yıldızlar
Halini soruverecekler sanırsın
Dağılır üstündeki yeşil sükût
Ümitle kımıldanırsın

Bakma sana bir ad verdiklerine
Yerle gök arasında bir karaltısın
Ve bütün dünya seni unutmuş
Sanki kim bilecek yaşadığını
Gelmese dallarına birkaç fakir kuş

Ne de dolmaz çilen varmış
İlk defa kırağı yaktı canını
Aşkı sonra bulutların
Rüzgârın cilvesi değil miydi
Döken yapraklarını

Durmuşsun kırların bir ucuna
Ah senin halin köylü hali
Yaşarsın kıraç toprakta
Servi-simin misali

Mehmet Başaran, Yücel Yayınevi, 1953

İzleyiciler