Söz

Ey doğa, bana şiiri, bu kıymetli armağanı

Sunduğun için teşekkür ederim

Ben, Kharoon’un küreklerini gösterdiği

Kederli kadın.

O tatlı söz olmasa bilmem nasıl yaşardım?

Arabesk aşı boyasında

Pasın bıraktığı iz gibi

Kazıdım kendimi erkeklerin üstüne, iyi ya da kötü.

Ve boşalttım göğsümdeki parfüm şişesini

Pusuyu hissetmedim

Ben, esmer deniz kızı, yırtıcı ve vahşi

Çıktım tenimden, zevkin zirvesine ulaştım:

Karşı durdum bizi parçalayan

karanlık yaratıcılığın bazalt bir cümlesine

Alfonsina Storni

* Kharoon ya da Kharon, mitolojide ölülerin kayıkçısıdır.

Kharoon ölü ruhlarına Acheron ırmağını geçirtmek için para alır. O nedenle ölülerin ağzına bir metelik konurdu. Para almazsa Kharoon ruhları kovar, taş çatlasa yumuşamazdı. Hele toprağa gömülmeyen ruhların Hades bataklığını geçmeleri olanaksızdı. Kharoon Etrüsk mezarlarında sık rastlanan bir simgeydi. Ölmekte olan insanı yeraltı ülkesine almakla tam anlamıyla öldüren bir cin olarak gösterilir. Hermes'in kılavuzluğunda yeraltına inen birçok ölü Kharoon ve kendi kendisiyle konuşur, ölümden sonra her türlü varlığın boş olduğu sonucuna varır.

"Kalktık Horasandan sökün eyledik. Parlar omuzumuzda uzun şelfeler."

"Kalktık Horasandan sökün eyledik. Parlar omuzumuzda uzun şelfeler. Kurt sürüleri gibi dağıldık dünyaya, yayıldık mağrıptan maşrıka dek. Kırmızı yakut gözlü, uzun boyunlu atlarımızı Sind suyuna, Nil suyuna sürdük. Memleketler, kaleler, şehirler aldık, devletler kurduk. Harran ovasına, Mezopotamyaya, Arabistan çölüne, Anadoluya, Kafkas dağlarına, geniş Rus bozkırlarına, on bin, yüz bin kara çadırla kartallar gibi indik. Uzun, yedi direkli, keçi kılından kara çadırlarımız... Her birinin içi insan hünerinin en büyük, en güzel, en ince renkleri, nakışlarıyla işlenmişti. Ya şelfelerimiz, ya kılıçlarımız, hançerlerimiz, fildişi sapları altın işleme tüfeklerimiz, dibeklerimiz, hırızma, gerdanlık, tepeliklerimiz, kilim, keçe, çullarımız... Harran ovasında binlerce kişi ceylanlara karışıp semah döndük. Ulu şahinler gibi. Şölenler tuttuk, kutsal cemler büyüttük... Ulu denizlerden ulu denizlere dalgalarca çalkalandık. O kıyıdan bu kıyıya vurduk. Kaleler, şehirler, memleketler, ırklar, soylar karşımızda boyun eğdi. Tutsak kıldık bir çağı. Çok şey yaptık insanoğluna. Ama onları hiçbir zaman aşağılamadık, insanları aşağılamak geleneğimizde yoktu. Yoksula, yetime, düşmüşe, kadına, hangi soydan, hangi dinden, hangi ülkeden olursa olsun dokunmadık, saygıda kusur etmedik. Dost olsun, düşman olsun onları bizim düşkünümüzden, yaşlımızdan, çocuğumuzdan, kadınımızdan ayırt etmedik. Elaman demişin kılına dokunmadık. Kalın, işlemeli, türlü damgalı yurtlar yaptık keçelerden, sıcak sağlam. Hiçbir saray böylesine, bu yurtlar gibi görkemli olamazdı. Dünyanın üstünde konduk kalktık, özgür, tutsak, yenilmiş, yenmiş... Yüzyıllar geçti, parça parça bölündük, küçüldük, kara çadırlar soldu. Ulu dağlara, sulara, topraklara, ovalara, ülkelere ad verip, damgamızı bastık. Anadoluda karşımıza çıktı Kayseri dağı, Ağrı, Süphan, Nemrut, Binboğa, Cilo dağı... Vardık Anadoluda da karşımıza çıktı Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Seyhan, Ceyhan suyu... Anadolu ovası, Tuz gölü, kehribar sarısı üzümleriyle Ege ovaları... Ve adlarımızı verdik sulara, ovalara, dağlara. Anadolunun her karış toprağına damgamızı bastık. Her karış toprağına bir ad bulduk, obamızın adını koyduk. Unutulmasın, bir ulu toprakta, soyumuz boy versin diye... Düşürdüler bizi tozlu yollara, aşırdılar bizi karlı dağlardan. Düşürdüler bizi halden hallere... Anadolunun taşıyla toprağıyla akan suyu, esen yeliyle, binlerce yıldan bu yana işlenmiş, gelişmiş, yeşermiş, boy atmış kervansarayları, sarayları, tapınakları, ulu şehirleri, türküleri, gelenekleri, görgüsü, bilgisiyle bir olduk kaynaştık. Etle kemik gibi... Yağmurla toprak gibi... Her bölüğümüz bir ilde, bir ülkede, bir toprak parçasında kaldı... Çadırımızın her bir parçası bir yerde unutuldu, bir toprakta çürüdü. Gür, sonsuz, ulu, kaynayan bir su gibi bir kökten çıktık. Göz göz olduk... Dağıldık, ufaldık, azala azala tükendik, bittik. Artık türkülerimiz belki de hiç söylenmeyecek, semahlarımız dönülmeyecek, dostlar, canlar, erenler bir yürek olamayacak. Ay gün bizim baktığımız gibi doğmayacak batmayacak. Usumuz, geleneğimiz, göreneğimiz, ağacın tomurcuklanması, yelin esmesi, insanın doğması, büyümesi, ölmesi üstüne düşüncelerimiz, duygularımız bilinmeyecek, anılmayacak. Çiçeğin açması, kaplanın heykirmesi, yağmurun yağması üstüne, toprağın yeşermesi, bir kartalın yumurtlaması, bir tor şahinin, uzun boyunlu tor atların alıştırılması, dünyaya, her yaratığa sevgimiz, dostluğumuz, onlardan bir parça olma gücünün harikulade sağlamlığı hiç bilinmeyecek, namımız insan soylanınca söylenmeyecek. Birdenbire değil, binlerce yıldan bu yana azala azala, ufalana, küçüle, her toprakta bir parçamızı bırakarak tükendik... Bir aydınlık su gibi bu toprağın üstünden aktık. Geldik Anadoluda da karşımıza çıktı Kayseri dağı. Ulu, temiz, alımlı, yakışıklı, ışığa batmış. Kırmızı yakut gözlü, uzun boyunlu atlarımız... Harran ovasında, Mezopotamyada yüz bin ulu kartal konmuş gibi kıl kara çadırlarımız. Binlerce kişi, binlerce ceylanla birlikte semah tuttuk üç gün üç gece, kırk gün, kırk gece..."

Yaşar Kemal, Binboğalar Efsanesi, Yapı Kredi Yayınları, S.263-264

Çocukluk Aşkı

Düşün, düşün ki anne ben daha çok küçüğüm,

Ilık ellerimden tut, beraber götür beni,

Oyuncakçıda büyük mavi bir gemi gördüm,

İşlenmiş, dalgaların köpüğüyle yelkeni.

Şu renk renk toplara bak, anne, ne güzel renk renk

Dönüyor içimde bir bayram yeri dönüyor,

Yuvarlanıyor gönlüm şu uçan toplara denk,

Bir yokuştan koşarak kalbim sana iniyor.

Kan değil, zafer akar benim savaşlarımda,

Hürriyet için ölür genç kurşun askerlerim,

İnsanlığın cenneti saklı göz yaşlarımda,

Yeni bir bahar çağı getirecek zaferim!

Korkma, korkma kaçmam ben, tahta atımla dağa,

Senden daha güzel bir dağ var mı rüyalarda?

Niçin uğraşsın küçük kuş yurdundan kaçmağa,

Yaşarken annesinin yeşerttiği kırlarda?

Kırılır, bütün iyi oyuncaklar kırılır,

Çocuk kalblerinden mi yaparlar hep onları,

Niçin oyun biterken en sonra hatırlanır,

Hâtıralarımızın en tatlı oyunları?

Satılır mı zengin bir oyuncakçıda söyle,

Anne, dün okuduğun masaldaki güzel kız?

Yeter, altın bir kalbim olsun, Tanrıdan dile,

Bütün zenginliğimi verir onu alırız.

Ceyhun Atuf Kansu

ay gömülür

ardından resmin asılır işlek yerlerine kentin

piyangocunun yanında tahta çitlere yakıştırırım

gözlüklüsün, üç yaş büyüksün, rize'de büyümüşsün

başka adını da bilirim, hepsi yalan, o gülmen de

eski, küçük bir limandır gülmen, takalar sığınır

ardından resmin asılır işlek yerlerine kentin

denizle kavgalıdır kayalar, otururum, elim tuzlanır

fırlatırım çakıl taşını, kaç kez sektirebilirim

gömülmesin suya, sen tut, durma sonra bana yürü

bulutların yerini doldurur yürümen, kuşlar kıskanır

ardından resmin asılır işlek yerlerine kentin

birden boşanan yağmurda mağaza diplerindeyken

otobüsten inerken, hiç aklımda yokken karşımdasın

giderayak bir şey derdin, onu söyle işte, sonra sus

ıssız istasyon kampanası susman, yapraklar döker

ardından resmin asılır işlek yerlerine kentin

çardağa çıkarım, ay gömülür çalı çırpılara

tutuşturur sarmaşıkları, seyredişinden alınırım

uzak, içli şarkılar anımsarım, derken dönüp bakman

turaçlar çağırır bakman, bahçemde turunçlar açtırır

resmini astılar işlek yerlerine kentin

çarşı içinde bir zaman daha konuşuldun

su, sarnıçlardan bakraçlara çekiliyordu

güze hazırlanıyordu kızlar, dağlar dalgındı

gençtim, olur olmaz huylanışını sevdim en çok

Akif Kurtuluş

"İnsan hakları kavramını algılamak bir duyarlılık sorunudur."

    (...)

    Ne Zaman İnsan Hakkı Çiğnenir? 

    Türkiye'de kurbağaların, geyiklerin ezilmesi insan haklarına aykırı sayılmaz. (Geyik de bırakılmamıştır ya.) Tavukların baş aşağı taşınması da insan haklarına aykırı sayılmaz. Yaşlı ve tarihsel bir ağacı kesmek de insan haklarına aykırı sayılmaz. Salt sokaklarda değil, plajlarda bile silahlı askerlerin ve kurt köpeklerinin dolaşmaları insan haklarına aykırı sayılmaz. Nüfus sayımlarında devletin sorduğu hiçbir soru insan haklarına aykırı olamayacağı gibi, evlerimize hapsedilmemiz de insan haklarına aykırı sayılmaz. 

    Çünkü bütün bu olaylar, bizim duyarlık antenlerimizi titreştirmez. Peki, biz ne zaman, hangi olaylar karşısında insan hakları çiğneniyor deriz? Bu soruyu yanıtlamak için, içinde yaşadığımız zaman içinde tanık olduğumuz olaylara şöyle bir bakalım. 

    Sanıklar gözaltına alındıklarında, erkek sanıkların kıçına cop sokulmuşsa, işte bunu insan haklarına aykırı buluyoruz. Buna karşılık, söz konusu olay sırasında görev- de bulunan bir emekli orgeneral (üstelik büyükelçi de) bu işlem için cop kullanmanın gereği olmadığını, çünkü ellerinde sırım gibi delikanlı askerlerin olduğunu söyleyerek copların o biçimde kullanıldığını yalanlıyor ve orgeneralin

bu sözleri insan haklarına aykırı bulunmuyor.

    Candarmalar sanıklara dışkı yedirince bunun da insan haklarına aykırı olduğunu anlayabiliyoruz.

    4 Haziran 1989 tarihli Tempo dergisindeki bir haberden:

    "Bu yılın 1 Mayıs bayramına hazırlandıkları gerekçesiyle gözaltına alınan erkek üniversite öğrencileri Emniyet Müdürlüğünün DAL şubesinde birbirlerine cinsel tecavüzde bulunmaları için zorlanmışlar. "Bu işi yapmazsanız dışardan adam getirtir, sizi düzdürürüz!" diye korkutulmuşlardır."

    Sonradan Devlet Güvenlik Mahkemesinin suçsuz bularak salıverdiği erkek üniversite öğrencilerini çırılçıplak helaya sokup birbiriyle cinsel ilişkide bulunmaya zorlamanın işkence ve insan haklarına aykırı olduğunu da anlayabiliyoruz.

    İnsanları kurşunlayıp cesetlerini Kasapderesi'ne yığmanın da insan suçu ve insan haklarına aykırı olduğunu anlamaktayız.

    Filistin askıları, çarmıha germeler, elektrik akımı vermeler, basınçlı soğuk su altında çıplak tutmalar ve daha bunlar gibi gerek dışalım ve gerek kendi buluşumuz işkencelerle delikanlıları erkeklik gücünden yoksun bırakmanın, akıl ve ruh dengelerini bozmanın, kadınlara cinsel saldırıda bulunmanın insan haklarına aykırı olduğunu da biliyoruz.

    Bizim bir edimin insan haklarına aykırılığını anlayabilmemiz için yukarıda  sıralananlar gibi olayların olması gerekiyor. 

    Türkiye'de ve başka ülkelerde insan haklarına değgin bu karşılaştırmalı olaylar, insan hakkı kavramının yere, zamana ve koşullara ve insanların duyarlıklarına göre değişik anlamlara geldiğini ve değerlendirildiğini göstermektedir.

    İnsan Hakları Kavramının Sahibi Olmak

    İnsan hakları da, İslamlık gibi, milliyetçilik, turancılık gibi, sosyalizm ve komünizm gibi, demokrasi gibi Türkiye'ye dışardan gelmiş, yani kökü dışarda bir kavramdır. Biz Türkler, kendi yaratımız olarak, kendi çabamız ve savaşımız sonunda insan haklarına sahip olmuş değiliz. Bütün bu kavramlar, onları elde etmek için yüzyıllarca savaşımlardan geçen, can veren, kan döken ve ancak böylece o hakların gerçekten sahibi olan başka toplumlardan Türkiye'ye getirilmiş, hatta zorla sokulmuştur.

    İslamlık, kendi yaratımız olmamakla birlikte, uğruna yüzyıllarca savaştığımız, kan döktüğümüz, canlar verdiğimiz için çoğunlukça sahip çıkılan dindir. İşte bu yüzden İslamın sahibi olunmuştur. Ama insan hakları, ama demokrasi hiç de öyle değildir. Tanzimat'a dek (1839)bugünkü anlamda insan hakkı kavramına Türkiye yabancıydı. 1839'da Avrupa kapitalizmi (daha çok Fransa ve İngiltere) sömürdüğü Türkiye'de sömürüsünün sürmesi, kendi güvencesi ve kapitalinin korunması için, yaşama hakkı gibi, mülkiyet hakkı gibi başta gelen insan haklarını gereksiniyordu. Padişah fermanıyla resmen ve padişahtan sonraki basamaklardakilerce de gayriresmî olarak insan yaşamına son verilebilen Osmanlı'da, Tanzimattan sonra insan haklarının ilki olan yaşama hakkı demek olan can güvenliği sağlanıyordu. Sermayenin korunması için gereksindiği mülkiyet hakkı da Tanzimatla  sağlanıyordu. Daha önce "mülk"ün sahibi, "mâlik- ül- mülk" olan Allah ve onun yeryüzündeki temsilcisi olan devlet, yani padişah (halife) idi.

    Tapu olmayan yerde mülkiyet olamaz. Mülkiyet olmayınca da elbet olmayan şeyin hakkı da olamayacağından mülkiyet hakkı olamaz. Tanzimat'a dek bütün

mülk padişahın olduğundan, mülklerin sınırlarını belirlemek demek olan tapu da gereksizdi. Çünkü mülk demek, devlet demektir. Bütün mülkün ve mülkünde

kullarının sahibi olan padişah için tapu gereksizdi ama, kapitalizm için tapu son kertede önemliydi. Tanzimattan beş-altı yıl sonra ilk tapu yasası çıkarıldı.

    Bir, demek Türkiye'de mülkiyet hakkının tanınması tarihi yüzelli yıl bile değil.

    İki, mülkiyet hakkını Türkiye'ye sokan Batı kapitalizmi yüzyıllar boyunca savaşarak bu hakkı elde etmiş ve bu hakkın sahibi olmuştur.

    Türkiye'de başlıca insan haklarından biri olan mülkiyet hakkının gerçekten sahibi olunamadığı, dışalımla eğreti getirildiği ve uğruna yığınsal savaşım verilemediği içindir ki, 12 Eylül 1980 hükümet darbesini yapan beş orgeneralin ve başının buyruğuyla, tıpkı padişahlık döneminde olduğu gibi, bütün partilerin trilyonları aşan değerdeki taşınmazları ellerinden alınmış, buna karşılık milyonlarca partiliden ve partili olmayanlardan ses çıkmamıştır. İnsan haklarının başlıcası olan mülkiyet hakkının gerçekten sahibi olan uygar ve çağdaş ülkelerde, bu hakkın en küçük zedelenme girişiminde bile yer yerinden oynar.

    İnsan Hakları Nedir?

    Önce "hak" üzerinde duralım. Sözlüklerimiz "hak"ı sözcük olarak tanımlamakta. Kavram olarak "hak"ın tanımını veren kaynak bulamadım.

karşılığı olan sözcüklerle eşanlamlı değildir. Türkçede

    Türkçe'de "hak" geçerli olan başka dillerdeki "hak" Sözcük olarak "hak", "Allah", "Tanrı" anlamına da gelir. "Hak", Allah'ın adlarından biridir. "Ya hak!", "Hay hak!"

ünlemleri ve "Hakkın rahmetine kavuştu" sözü de bunu gösterir. Oysa örneğin "hak"ın İngilizcesi olan "right" sözcüğünün Allah'la hiçbir ilişkisi yoktur. 

    Sözcük olarak değil, kavram olarak "hak"ın anlamı nedir? Şöyle bir kavramsal tanım getirmek istiyorum:

    "Herhangi bişeyin var olabilmesi yaşaması ve varlığını koruyabilmesi için gereksindiği herşey onun hakkıdır."

    Burdaki "herhangi bişey" salt nesneler değil, canlı olan cansız olan, somut olan soyut olan, özdek olan kavram ve simge olan herşeydir. Örneğin bir canlının yaşayabilmesi için gereksindiği besin (toprak, su, güneş) onun hakkı olduğu gibi, bir harfin var olabilmesi için bir mekâna, bir seslemin var olabilmesi için bir zamana, bir taşın var olabilmesi için bir oyluma (hacim) gereksinmesi vardır ve bu

gereksinmeler onların haklarıdır. Bu haklarını alamazlarsa var olamazlar.

    Herhangi bir seslemin insanın ağzından çıkıp var olabilmesi için, belli bir zaman aralığı içinde söylenmesi gerekir. Daha kısa bir zaman içinde söylenirse, o seslem

var olamaz (anlaşılmaz).

    Bir harfin yazıda var olabilmesi için belli bir aralık içinde yazılması gerekir. Daha az aralık içine sıkıştırılırsa hakkını alamadığı için var olamaz (okunmaz).

    İnsan hakları da, insanın var olması ve varlığını sürdürebilmesi için gereksindiği herşeydir.

    İnsan, salt somut olarak bir biyolojik ve fizyolojik varlık değildir. İnsanın öteki canlılardan ayrımı, bu somut varlığıyla birlikte ondan ayrı olmayan bir de manevi varlığının (zekâ, bellek, anılar, ahlak vb.) olmasıdır. Öyleyse insan hakları, insanın hem maddi hem manevi varlığını sürdürmesi için gereksindiği herşey demektir.

    İnsan haklarının değişik zamanlarda, değişik yerlerde, değişik koşullarda, hatta aynı yer ve zamandayken değişik kültür düzeyinde olanlarda aynı anlama  gelmemesinin nedeni budur. Çünkü her çağda insanın maddi gereksinmeleri aynı olsa bile -ki aynı değildir - manevi gereksinmeleri aynı olamaz. Kölelik  dönemindeki insan hakları, endüstri devrimi dönemindeki insan hakları,  sömürgecilik dönemindeki insan hakları, devletin bekası için kendi kardeşinin ve çocuğunun bile öldürülmesini caiz gören Fatih Kanunnamesi dönemlerinin insan hakları, Helsinki Sonuç Belgesinin ilanından sonraki insan haklarının aynı  olamayacağı açıktır. Yine örneğin 1989 yılında yaşadıkları zamanın sahibi olanlarla, içinde bulundukları takvim yılından yüzyıl, üç yüzyıl geride yaşayanların insan haklarından anladıkları da aynı şey olamaz.

    Bu açıdan bakılınca, kimi insanlara nüfus sayımlarında evlerine hapsedilmek insan haklarına aykırı görünmezken, kimi insanlara da nüfus sayımında devletin sorduğu kimi sorular insan haklarına aykırı gelebiliyor. Kimi yerde insanlar, gürültüden tedirgin olacakları için evlerinin yakınlarında havaalanı yapılmasını insan haklarına aykırı bulurlarken, kimi yerdeki insanlar da evlerinde hemen

hergün elektriklerinin ve sık sık sularının kesilmesinin artık töre olmasının insan haklarına aykırı olduğunu ayrımsamıyorlar bile.

    İnsan hakları kavramını algılamak bir duyarlılık sorunudur. Bir kişinin  buyruğuyla ellerinden bütün taşınmazlar alınan ve bunun insan haklarının çiğnenmesi olduğunu algılayıp tepki göstermeyen (gösteremeyen) insanların insan haklarının çiğnendiğini anlayabilmeleri için dışkı yedirilmeleri, uygunsuz yerlerine cop sokulmaları, birbirini sapık cinsel ilişkiye zorlanmaları, kurşunlanıp derelere atılmaları, ortaçağda bile görülmemiş işkencelere uğratılmaları gerekiyor ki ancak o zaman canları yanıp da insan haklarının çiğnendiğini anlayabilsinler. Ancak

o zaman "Bu kadarı da olmaz!" diyoruz. "Bu kadarı da olmaz!" demek, "Bu kadarına kadar olanlar olabilir!" demektir. Bu kadarına kadar olanlar olabilirse, bu kadarı da, hatta daha çoğu da olabilecek demektir.

    İnsan hakları kendimizden, evimizden, ailemizden, sokağımızdan başlayıp da devletin en üst basamağındakilere dek uzanan bir duyarlılıktır. (...)

Aziz Nesin, Çuvala Doldurulmuş Kediler, Nesin Yayınevi, S.124-130

Heybe

Doğumu Antalya'dan getirdim,

Yenikapı'nın bilmediğim bir evinden...

Binbaşım yeni gelmiş cepheden,

Anam en güzel yaşında.

Çocukluğu Topkapı'da getirdim,

Tarhana çorbası kokar.

Bir gecesini görsem yetimliğin aynasında

Anıları durdurmak gelir içimden.

İlk gençliği İzmir'den getirdim,

Özgürlük sözcüğü yetmez anlatmaya...

Nasıl sığmış avuçlarıma koca dünya,

Kitabın biri insan, biri ben.

Denizli'den getirdiğim

Mahpushane işi bir fotoğraf...

Kayar gider belleğimden,

Ne kadar yattım, ne zaman çıktım, ne zaman girdim?

Balıkesir'den yüz köyün adamını getirdim

Gözleri hüzün çiçekleridir

Kimi kuşkuyla bakar yüzüme,

Kimi kardeş bilir beni.

Kadıköy'den kimi getirdim bilirsiniz,

Yılların eskimeyen şiiri...

Yeni çağlara birlikte yürüdüğüm,

Bilmediğim çağlardan gelen.

Şükran Kurdakul

8 Dakika

Kum saatine sıkışmış zaman

Bedeni yırtarcasına yarışıyor rüzgârla

Vurgun yemiş çınar ağacı

Saçlarında kayboluyor gecenin...

Gözlerinde 8 dakika

Ellerinde deontolojik bilgi teorisi

Aydınlanma/hesaplaşma/sorgulama

Kokar sonbahar ikindisi...

Issızlığın perdesi demir yolu

Karnında taşır günceleri:

Kırılınca kum saati

  iner düşlerine

Bulutlara takılan yarasa kanatlı umut...

Cem Erdeveciler, 19.09.2024, İzmir

Abim, Ben ve Gobel

sanki iki sıska su sineği

sığınırdık kanatlarına

soldaki bodur oğlan, gobel

babamın bulduğu

sonunda

kocaman bir kartalmış abim ona göre

kim bilir hangi masaldan

inermiş ara sıra

kasap tarlasına

kasap tarlası, korkunç imge!

kasapların tarlada işi ne

görürsünüz siz

abim gelirse

katlayınca gömleğinin yenini

kanatlanırdım sevinçten

şimdi söylüyorum

ben fifi

sağdaki

şu daracık yokuştan sonra

tünele hiç girmemiş

sapsarı bir trendi

evimiz

söktüğü paslı çivileri doğrultup

onarırdı çitlerini bahçemizin

unutmadım

bunları da

keşke herkesin bir abisi olsa

ya da abili bir resmi

kimse bilmez bu günlerde içimden geçenleri

uzun bir yolculuğa çıkacakmış gibi

öyle korkuyorum ki

İlyas Tunç

Ezel Bahar Olmayınca

Ezel bahar olmayınca

Kırmızı gül bitmez imiş

Kırmızı gül bitmeyince

Sefil bülbül ötmez imiş

Bülbüller gelir ötmeye

Güle sarılıp yatmaya

Bağıban gülü satmaya

Gül kadrini bilmez imiş

Bahçevan sata bu gülü

Haramdır parası pulu

Ağlatma sefil bülbülü

Gözyaşını silmez imiş

Yılda birgün ziyan olur

Dost yoluna talan olur

Bazı insan hayvan olur

Hayvan adem olmaz imiş

Şah Hatayi'm ölmeyince

Tenim turap olmayınca

Dost dosttan ayrılmayınca

Dost kadrini bilmez imiş

Şah İsmail Hatâî (Hatâyî)

    Şah İsmail'in Hatâî mahlasını kullanmasıyla ilgili birçok farklı görüş bulunmaktadır. Bunlardan birkaçını paylaşalım:

    "Şah İsmail bu mahlası seçerken ister tevazuundan dolayı olsun ister başka bir maksattan dolayı olsun 'Hata' denen anlam ile veya bu manada işlenen bir fiil ile bir bağlantı kurarak. bu mahlasını tercih etmiş ve kullanmıştır. Çünkü birçok şiirinde kendisini hatalı gördüğünü ve bu hatalarından dolayı da Allah'ın kendisini affetmesini istediğini belirtmektedir. Şiirlerinin birinde:

    Kılbaki meni fena yüzünde

    Sen Haksın ve men hata yüzünde

    Sen kan-ı mürüvvet ve atasın

    Bağışla Hatayî'nin hatasın

    Diğer bir şiirinde de:

    İhlas-ı dilden ayet-i ta'viz okur mudam

    Yad eylegeç cihanda Hatâyî hatasını

    

  diyerek aslında seçtiği bu mahlasının dünyadaki hatalarıyla olan bağlantısına dikkat çekmek istemektedir. Ancak bu hatalı fiilinin ne olduğunu haliyle açıklamamaktadır."  

Mustafa Ekinci, Harran Üniversitesi

    "10. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar İran’ın doğusunda 'HİTAY' adlı bir Türk devleti bulunmaktaydı. Hitaylar resim ve güzel sanatlar konusunda çok ileriydi. Özellikle süsleme sanatında Uygurlularla birlikte Orta Asya ve yakın doğuda çok ileri bir medeniyet kurmuşlardı. Bunu da Mani dinin kurucusu Mani’den ve müridlerinden öğrenmişlerdi. Mani dini 3. yüzyılda İran’da yasaklanınca, Mani dinine mensup olanlar Hindistan üzerinden Orta Asya ve Çin’e kadar gitmişlerdi. Kendi dinleri ile birlikte resim ve güzel sanatları da götürmüşlerdi Mani dininin kutsal kitapları resimler ve tasvirlerle süslüydü. Ressamlar, resim sanatının piri olarak Manizm dininin kurucusu Mani’yi gösterirler. Hitayların Mani mensuplarından öğrenip geliştirdikleri bu resim ve süsleme sanatına 'Hatayi' süsleme sanatı deniliyordu. Şah İsmail de buradan esinlenerek yazdığı şiirleri bu süsleme sanatına benzeterek 'Hatayi' mahlasını kullanmıştır. Safevilerin sarayı 'Hatayi'lerin minyatürleri ve resim tabloları ile meşhurdur. Şah ismail, şiirlerinde Safevileri, Hatayi’lere benzetmiştir. O şiirlerden birisi şöyledir:

    Kırmızı taclu, boz atlı, ağır leşkerli (askerli) heybetli,

    Yusuf peygamber sıfatlı, Gaziler diyen Şah menem.

    Hatai’yem al atlıyem, sözü şekerden tatlıyem

    Murtaza Ali Zatlıyem, Gaziler diyen Şah menem.

  Türk kavminden olan Hitaylar, (Hatayiler) erkeklerinin uzun boylu,  yakışıklı, kadınlarının ise güzel olması ile meşhurdur. İranlı ünlü şair Şirazlı Hafız bir şiirinde şöyle der: 

    Dün peri yüzlü Türk güzeli yanımızdan ayrılıp gitti.

    Acaba ne hatamızı gördü de Hitay yolunu tuttu.

  Makalemizi, benim de aynen katıldığım Ahmet Küçükkalfa’nın şu görüşü ile bitirelim: 

  'Safeviler, Hatayi geleneğin temsilcisi oldular. Şahnamelerdeki minyatürlerde olduğu kadar, mimaride, süslemede, şiirde, tekstilde kısaca güzel sanatların her şubesinde yetkin eserler verdiler.

   Hatayi geleneğin yetkin temsilcisi Şah İsmail’in Hatayi mahlasının, Uygur-Hıtay (Hatayi) yüksek kültürünün ve güzel sanatlarının bir yansıması olduğu kuşkusuzdur.' "  

Hamdullah Dedeoğlu

Argo

Ağacı sevecektiniz,

Yoldunuz, dal bırakmadınız...

Yılına al bırakmadınız,

Yemişini yiyecektiniz.

Kadını sevecektiniz,

Aldınız, ver bırakmadınız..

Sevi'ye yer bırakmadınız,

Ona ben değil, sen diyecektiniz.

Büyünürken zamanla,

Küçüldünüz zamanla,

Arıları kovdunuz dumanla,

Kovanda bal bırakmadınız.

Sobayı söndürdünüz,

Isıyı öldürdünüz,

Hava basıp üfürdünüz,

Mangalda kül bırakmadınız.

Parayla yamalı bohça'da,

Kapanık, dar bir açıda,

O caanım ikili bahçede

Bir renk, bir gül bırakmadınız.

Bir eliniz vardı, bir cebiniz,

Başınıza vurdu keliniz,

Alıp sattınız hepiniz,

Depoda mal bırakmadınız.

Özdemir Asaf

Zambaklı Padişah

Ne zaman elleri zambaklı padişah olursam

Sana uzun heceli bir kent vereceğim

Girilince kapıları yitecek ve boş!

Azizim, güzel atlar güzel şiirler gibidirler

Öldükten sonra da tersine yarışırlar, vesselam!

 

I

Ey imece ile başsız gömülecek derviş

Sen kendin o zamandan değilsin

Ya bu hikayeyi nereden bilirsin?

Ey ustalıkla taşaronluğu birbirine karıştıran ve

Yaşayan okur!

Sen yabancı değilsin bense bir fakir derviş.

 

II

Ve bir derviş ... atını saldı salar.

 

III

Karartma benizli bir sözcük kırıntısından bile.

Kesekağıdı yapıyor, yapabiliyor.

 

IV

Hava gırçımadır

İki çocuk da bir gömlek içinde

Valde külhandadır

Hafız! Sence çocuklar

Çiçeklerin koynunda uyumalıydı değil mi!

V

"Sizde ölüm var mıdır?"

 

VI

Yedi kez görünmeyen denizin üzerinde, iki açık deniz evliyası

Tabuttaş'tan Üsküdar Sultanlığı'na bir konsol aynası taşır.

 

VII

Eski bir göç yolu, izlenmektedir.

 

VIII

Devlet ve şairleri, iki kaşık gibi içiçe uyurlarken

Geldiği kapkara denize Karpiç'den gönderilmiş bir gemi.

 

IX

Duyduk ki, bir daha

Kuş getirmek sınıfa

İntihar olmuş cezası

Hal ve gidişat tüzüğünde

Biz kuşları tutmuyoruz ki

Kapıda koyveriyoruz

Dönüp onlar ceplerimize giriyorlar

N'apalım?

 

X

İnsan gözünün soldan sağa okuma alışkanlığı!

 

XI

Unutulmuş bir çocukluk hastalığından da bilinebilir

İkinci Savaş'da Galata'da geçilmiş bir kedi merdiveni.

 

XII

Şiir de, duraklarda, dinlenirdir, dinlenir.

 

XIII

Yenilmiş, geri çekilmededir bir gizli yol

Muvazzaf şairler de ...

 

XIV

Geceleri, aydan, evlere girilemiyordur.

 

XV

Devletin cüceleri nasıl iki kez ayağa kalkmak zorundaysalar

Tabiatın cüceleri de bir dehliz bulmuşlardır kendi içlerinde.

 

XVI

Portakallarla donanmış selatin meyhaneleri, kapalıdır.

 

XVII

Ustasından geçmiyen bir deniz

Gittikçe uzaklaşıyor, okunmuyor.

 

XVIII

Mühründe şiir kazılıdır bir padişah.

 

XIX

Kuşlar havada, insan karada

Ölmek istemezler!

 

XX

Beş aydan bu yana, ilk bir insan görüyorum...

 

XXI

Kışı ve Üsküdar'ı, atkısıyla geçirecek bir kadın

Yazmışım, nedense, deftere.

 

XXII

Sarışın Osmanlı tarihçileri...

 

XXIII

"Bak bre çirkin!"

Karanfilinde bir ... basılıdır.

 

XXIV

Beyaz kargalarlı, aykırı düşüncelerdir.

 

XXV

Biliyorsun; ölüm

Artık ayakta karşılanmıyor, karşılanmaz!

 

XXVI

Akıl, yürütülüyor, yürüttüm bu kentte.

 

XXVII

Bir erkeğe gerilmiş bir kadın,

karşıdadır.

 

XXVIII

Ebru ile bir yazı arası.

 

XXIX

"Şiir, ölüm ve yaşam dolayısıyla,

Şimdi ve daima, açıktır."

 

XXX

İşkence!... Bu sözcüğü, ilk Karagümrük'de

Duyduk duyuldu.

 

XXXI

Camında sabun kurutulan evler

Beyoğlu'nun yıkılacağını bildiriyorlar.

 

XXXII

Ey gemileriyle birlikte yiten denizler

Ve bağlı limanlarıdır! ki unutulmasın

Gerçeklikte, gemiler terketmektedir fareleri.

Ece Ayhan

Bir Yer Bul Bana

Benden sonra yağmur yağdı mı oralara

toplandı mı zeytinler, çürüdü mü mandalina

kırmızıyı soldurmuştu gelirken zakkum

gelirken dağlar başı dumanlı efkâr

taşıdığım yol boyunca sonbahar

benden sonra yağmur yağdı mı oralara

burada ıslandı İstanbul bir defa

nemlendik evlerde, kanallara dizdikleri biz de

dilekler yorgun, ölüm kabadayı sokakta

yağmur yıkar mı paramparça cesetleri acaba

benden sonra yağmur yağdı mı oralara

şiir bile dağlara çekildi, sözcükleri vuruyor

yaslandığım dallarımı kestiler, filizler hasta

arada ses veriyor hayat konulduğu kodesten

dili içerde yollardan geçiyoruz boyna

yağmur birikintilerinden su içti mi serçeler

en çok onlar ölüyor, çocuklar geliyor aklıma

ölen bir bebeğin patiği çıkmış ayağından

geç doğurmuş anası, yüzünü tırmalıyor acının

savaşlar biter mi? Savaşlar bitmez daha

Benden sonra yağmur yağdı mı oralara

içim kalemini yitirdi, yağsa n'olur, yağmasa...

bombalar aydınlatıyor geceleri

dünya bildiğimiz dünya değil

bir yer bul bana

Arife Kalender, Lacivert Öykü ve Şiir Dergisi, Sayı:115, S.23