"Bu göçün hikâyesi Tuna kıyılarında başlar, bu kenar mahallede biterdi."

    "(...) Bizim mahallemiz bir göçmen mahallesiydi. Kırım'dan Dobzuca'dan, Tuna kıyılarından, zaman zaman harpler, katliamlar içinde kopup gelen göçmen sellerinin artıkları, yüz elli, iki yüz yıldan beri hemen daima yenilen ordular, daima gerileyen sınırlarla beraber adım adım çekilerek buralara kadar sürülmüşlerdi.

    Bir zaman bir imparatorluğun, o geniş Osmanlı devletinin başşehri olan Edirne, şimdi artık bir sınır kalesiydi.  Şehrin kenarını çeviren bağlık tepelerde yer yer tabyalar, istihkâmlar sıralanıyordu. Eski imparatorluğun yeni sınırları ise, şehrin kuzey ufkunda görülen alçak dağlar üzerinde Doğudan Batıya uzanıp gidiyordu. 

    Halbuki, Edirne bir devlete başşehir olduğu zamanlar, buralarda oturup dünyanın yarısına; Almanya'dan İran içine, Hint denizine, Podolya'dan Ukrayna'dan Habeşistan'a kadar hükmetmiş olan padişahların saray harabeleri, bizim kenar mahallemizin hemen karşısında, şimdi kurumaya yüz tutmuş bir nehrin iki kolu ile kucakladığı yeşillik kenarında yatıyordu...

    Bizim göçmen mahallemizin, her biri bir başka yerden göçüp gelen her ailesinin, konup göçtüğü yerlere ait ayrı bir hikâyesi vardı. Sınırların ötesinden sızan yeni göçmenlerle mahallenin halkı gün geçtikçe artardı. Bu yeni gelenler yuvalarını, topraklarını doğdukları yerlerde bıraktıktan sonra, zahire, kap kaçak, yorgan döşek namına ne alabilirse iri öküzlerin çektiği ağır arabalara atarlar, yollara dökülürlerdi. Kadınlarla çocuklar bu yüklerin üstüne bindirilirdi.

    Bu perişan kafileler, eski istilâ ordularının Balkanlar'da, Tuna'da ve daha ötede yerleşip, köy, şehir, kale kuran eski fatihlerin geri dönen artıklarıydı.

    Şahin atlar üstünde Avrupa'ya giden ataların bu çocukları, şimdi her tarafından torbalar, bakraçlar sarkan bu gıcırtılı arabalarla asırlarca süren bir egemenliğin ellerinde kalan bu hazin artıklarını geriye doğru taşıyorlardı. 

    Zaten yakın olan sınırlardan bu yana geçmekle, muhacir kafilelerinin kenar mahallemizi çeviren çayırlığa çökmesi bir olurdu. O çayırlar ki vaktiyle, bu dönenlerin dedelerinin uzak ülkelere, Balkanlar'a, Tuna'ya ve daha ötelere yayılmak için yola çıkarken toplandıkları, saflarını düzdükleri geçitlerini gösterdikleri meydanlardı.

    Kenar mahallemizin sokaklarında zaman zaman : 

    - Çocuklar! Muhacirler gelmiş!

diye sesler dolaşırdı. Mahallenin çocukları hep birden çayırlığa koşardık. Bu çayırlık, belki yüz, yüz elli yıldan beri göçmenler için bir konak yeri olmuştu. Burada arabalar halka halka dizilirdi. Öküzler, mandalar bunların etrafına çökerlerdi. Uçları araba kanatlarına tutturulmuş kilimlerden, çarşaflardan odacıklar kurulurdu. Yataklar serilirdi. Ateşlerde tencereler kaynardı.

    Yeni gelen göçmenlerin çocuklarıyla bizim kenar mahallenin küçükleri arasında hemen arkadaşlık başlardı. Çünkü yeni gelenlerin söyledikleri kasaba, köy isimlerini biz daha önce işitmiş olurduk. Hattâ aramızda onlarla hemşeri, komşu çıkanlar da bulunurdu. Çünkü bizim de ailelerimiz vaktiyle oralardan kopmuştu. Onların geçtiği yollardan geçmişti. Şimdi onların konakladıkları bu çayırda konaklamışlardı. 

    Yeni gelen göçmenlerin, hemen ertesi gün, kimisi hükümete başvurur, kimisi hanlarda, kahvelerde, eski gelen hemşerilerinin dağıldıkları, yerleştikleri köyleri, kasabaları soruştururlardı. Ondan sonra kafilenin çözülüşü başlardı. Bir kısmı yakın yerlere dağılırdı. Bir kısmı yeniden yollara düzülürlerdi. Arta kalanlar kenar mahallenin bir ucuna yerleşerek mahalleyi genişletirlerdi. Bu yerleşme için, kırlardan kara çalı, böğürtlen, yahut güvem dikeni, bataklıklardan saz demetleri taşınırdı. Sonra etrafı çitle çevrilen bir avlunun ortasına, üstü sazla örtülü küçük bir kerpiç, hattâ çit kulübe yaparlardı. 

    Böylelikle daha birkaç gün geçmeden mahallede yeni bir baca tüterdi. Onun da dumanı mahallenin dumanlarına karışırdı. O evinde çocukları mahalle çocuklarının aralarına girerlerdi.

    Ben de bir göçmen çocuğuydum. Bu göçün hikâyesi Tuna kıyılarında başlar, bu kenar mahallede biterdi. Hikâye oldukça basitti. (...)"

Şevket Süreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, S.19-21

Aşkın Gülüşü

işte sana geliyorum

yumuşakbaşlı rüzgârların kanatlarında bir yer bul bana

suyun ışıltılı sesleri aksın bir yanımızdan,

bir yanımızı defneler sarsın...

demir kollarının yumuşaklığında uyanayım sabahları

zeytin ağacının gözlerinde büyürken bir çekirdek

senin olayım

sakızağacının kokularına bürünsün saçlarımız

diri gövdemiz yürüsün kuşlara doğru

unutulmuş şarkılar bulsun...

gülüşün badem ağacının çiçek açmış dalları

ölümü alsın elimizden.

bir gemi getirdim kapına: birlikte gidelim.

sen içli, uzun geceli kadınlar için yaratılmışsın,

uzun sabahlar için

buğday tarlaları, usulbaşlı geyikler, yollar için...

göğsüne düşür beni: yeryüzünün şarkılarını dinleyeyim orada

gecikirsek alıp başını gider aşkın usul ırmağı -küskün-

dönmez bir daha

Leyla Şahin

Kardeş Payı

Bana ekmeğin kabuğu

Sana steak sana fusion sana dünya mutfağı

Sana fitness sana ozon odalarında sağlık

Bana sokaklarda can havli bana biber gazı

Sana maldivler cote d'azur top ten holiday

Bana iş dönüşü nayrobi dolmuşu

Senin parmağına pırlanta, senin yüzüne tuscany ışığı

Alnıma kömür karası benim. Alnıma kara yazı

Sana sessiz sakin deniz orman manzarası şehrin içinde

Bana ev diye dört duvar çatı diye çınlayan bu ne

Sana şimdi, sana her gün, sana saturday night fever

Bana sonra bana sonra bana sonra

Demir beton cam çelik kafes senin

İçinde kardeşim bülbül benim

Bana sivri şeyler bu dünya, etimi delsin

Seni öldürmeyen allah hiç öldürmesin

Sana sunshine sana diamond göz alan

Bana her gece tepemde göz kırpan floresan

Bana demli bir çay, uzun efkar, geniş keder

Sana smoke sana malt viskiler sana rezerv

Sana dünya yetmez sana gökyüzüne merdiven

Bana ter için bu ten, bana bu can haybeden

Diyeceğim;

Tüm bedesten senin

olsa ne fayda benim

Birhan Keskin, Fakir Kene, Metis Yayınları, S.30-31

Yeniden Hüzünle

İşte yine can sıkıntısı

bana bir şiir yazdıracak.

Tırnaklarım uzamış,

İçimde yaralı bir aşk.

İçimde yaralı bir aşk

ve  birkaç piyes ölüsü,

birkaç gözyaşı kırıntısı,

intihar gelgiti birkaç.

Sırtüstü uzandım dünyaya,

odamın ampülüne bakıyordum,

ampulün bağlı olduğu borunun

tavanda kıvrılışına.

Tavanda kıvrılışına

birkaç damla gözyaşının

birkaç damla tentürdiyot,

kalbim ağrıyordu, bir yaz-

günü düştüm sokaklara,

karanlık sokaklara düştüm,

bir yaz gecesiydi galiba,

ürpererek indikçe bayırlardan,

kimsesiz ve boş alanlara,

çaresiz, bomboş bir cesettim,

bir suyla dolu bir kova

olarak kalmışım dünyada.

Herkes kim bilir nerdedir-

şimdi? sevgilim...Kim bilir-

nerdesin?

Kalbim -ki bir gün durur-

var mıydı acaba?

Ölümü ve tuzlu 

fıstıkları unutmadım,

bayat tuzlu fıstıkları.

Sarhoşlar kusardı bir de

ben varken orda. Dünya'da.

1965 yılında.

Bir savaş ve hüzün korkusuyla

kahvelere dolardı insanlar

Sevgilim! Sevgilim!

"Kanayan yerim benim"

çürük yumurta, bayat pastırma

ve

bamya yenilen bir lokantada

mareşal fevzi çakmak, koca yusuf

dünya güzeli fatma

dostumdular.

Ben o şehirde yalnızdım

bunu kimseler bilemez

gidip gidip rıhtıma

dururdum.

Kör bir dilenci vardı, o da-

dostumdu, beni-

evlendirmek isterdi kızıyla.

Ben içimde bir acıyla

boyna bir resim yapardım.

Sarı kurdeleli kızlara-

hikayeler anlatırdım hatta

uzak dünyalar ve

albert aynştayn hakkında.

Onlar

uzun uzun susarlardı.

Güzelim kızlari Hürriyet-

gaztesi okurlardı

Ses ve Hafta.

Her şey o kadar birbirinin

aynıydı, hayat-

akıp gidiyordu sıkıntıyla.

Domino taşlarına ve

bir nehrin akışına benzeyen

cesur ve genç hayat. Akıp giden.

Kitapçı vitrinlerini

ve

alanları hızla eskiten-

hayat, bazen-

beni heyecanlandırırdı.

Yağmurlu, ıhlamur ağaçlı bir yolda

kocaman, eflatun, bir güneş

tıkanırdı gırtlağıma

onu karnıma sokardım.

Güneşi, göğsüme ve karnıma.

Akşam-

beni bulurdu bir koyda.

Kırlara doğru

koşardım bir bağırtıyla.

Az önce ıslanmış kırlara,

serin ve bereketli,

her zaman bağışlayan,

o taze, ve hüzün-

anası kırlara...

Sevgilim! Sevgilim

Gece-

yürüyor,

Dünya-

yürüyor ordularla.

Kitaplarla ve matbaacı-

çıraklarıyla. İçimde-

bir dağ çeşmesi akıyor...

Sabah oldu oluyor anında-

eski, külüstür, kömür-

yüklü sarı bir kamyonla

yanında durmuştuk, orman-

battaniyeliydi hala.

Bir hastane odasında-

sabaha karşı, yaralı-

bir onbaşı gibi uyuyordu.

Sabaha-

karşı bir hastane odasında-

aklıma çanlar geliyor.

Bir adam-

kesik çocuk başları satıyor.

Yeniden

hüzünle başlıyorum bir 

romana...

Ataol Behramoğlu, Bir Gün Mutlaka, 1965

Şu Giden Atlıya Türkü

Ben demedim mi

Hazırlandılar

Onların yüz bin kolları var

Kırbaçları sert, yamçıları sağlam, atları kavi

Yeğin git kese sür atınla birleş

Ben demedim mi

Ben demedim mi

Tekin değil koyaklar, dağ yamaçları

Yağmur yağar ki sis basar ki kurt iner ki

Ay bulanığında gümüş rengi çakallar

Ben demedim mi

Yalnız gitme demedim mi

Çiğdeme sor, çeşmeye sor

Tek açan menevşeye sor

Ayrılık getirir ayrılıklar

Birleş demedim mi

Ben demedim mi

Gülten Akın

Haikular

Gördüm yüzünü

Terk edilmiş yaşlı kadının

Ay tek tesellisi.

Sallanıp durur

sarmaşıkların sardığı köprü

Hayatımız gibi.

Donmuş pirinç tarlalarında

Yavaşça ilerlerken ben

Sürünür gölgem.

Denizler kararır

Ve yaban ördeğinin kederli ağlayışı

Dönüşür soluk beyaza.

Kış yağmurları

Maymun bile

Yağmurluk arıyor.

Şu büyük meşe ağacı

Açan çiçeklere kayıtsız

Daha soylu.

Matsuo Başo (1644 - 1694)

Çeviri: Cevat Çapan

Uyumaya Gidiyorum

Çiçeklerin dişleri, çiylerin saç filesi,

Elleri şifalı otların,

Sen, mükemmel ıslak hemşire,

Hazırla benim için dünyevi çarşafları

Ve kuştüyü yorganını yolunmuş yosunların.

Uyumaya gidiyorum hemşirem,

Yatağa yatır beni.

Baş ucuma bir lamba koy;

Bir yıldız kümesi; ya da nasıl istersen;

Her şey olur; birazcık kıs ışığını.

Yalnız bırak beni:

Duyuyorsun tomurcukların yarılıp açıldığını….

Göksel bir ayak sesi sarsıyor seni yukarıdan

Ve bir kuş çiziyor bir izleği senin için.

Öyleyse unutacaksın…..

Teşekkürler.

Ah bir isteğim var senden

Eğer o adam telefon ederse yine

Söyle ona gittiğimi,

Bir daha aramasın…

Alfonsina Storni (1892 - 1938)

"Alfonsina, yakın arkadaşı olan Quiroga'nın 1937 yılında intihar etmesinden sonra, göğüs kanseri ve yalnızlık ile boğuştuğu bir döneme girdi. Storni son şiiri olan Voy a dormir (Uyuyacağım) eserini Ekim 1938'de La Nación gazetesine yolladı. 25 Ekim 1938 tarihinde gece yarısından sonra Arjantin'deki Mar del Plata'da yer alan La Perla kıyısına geldi. Ertesi sabah iki işçi yazarın cesedini sahile vurmuş halde buldu. Ancak biyografi yazarlarına göre sanatçı bir dalgakırandan denize atlayarak deniz derinleşip boğulana kadar denizde yürüyerek intihar etti.^[1]

Ölümü Ariel Ramírez ve Félix Luna'ya esin verdi ve onları Alfonsina y el Mar (Alfonsina ve deniz) adlı şarkıyı bestelemeye itti. Bu şarkı Mercedes Sosa, Tania Libertad, Nana Mouskouri, Mocedades, Andrés Calamaro ve diğer birçok şarkıcı tarafından seslendirildi.

Bunun dışında ölümünden elli yıl sonra da Latin Amerikalı ressam Aquino'ya, yaptığı birçok resimde ilham kaynağı oldu."  Vikipedi

Şair Herkes İçin Söyler Türküsünü

I.

İşte herkes orda, bakarsın geçişlerine.

Nasıl can atarsın, aralarına karışmak tanımak için onları.

Yüreğindeki çılgın kasırgadır çıldırtan seni.

Acının depreştirdiği kalabalık,

içine işlemiş susku,

ha deyip karar verirsin. İşte, geçiyorlar.

Herkes. Çocuklar ve kadınlar. Durmuş oturmuş erkekler bile.

Acı apaçık bakışlarında.

Ve bir tek kalabalık, tek bir varlık gibi geçer.

Ve sen, daralmış yüreğin, tek başına kalan acının kudurganlığıyla,

son bir çabayla kalabalığa karışırsın.

Kendini bulursun, kendini tanırsın böylece.

Dingin dalgalara bırakıp kendini, ağır ağır açılırsın.

Yumuşak itişlerle gidersin, yumuşacık sallanışlarla.

Ve yoğun bir mırıltı duyarsın, alçak sesle söylenen bir ilahiyi andıran.

Binlerce yürek tek bir yürekte çarpar, sürükler seni.

II.

Seni sürükleyen tek bir yürektir. El etek çeker

kendi acın, daralmış yüreğin ferahlar.

Tek bir yürek olursun, şakaklarında duyarsın atışını,

seni sarar, göğsünü kabartır,

yürüdükçe güç verir kollarına.

Ve eğer dikelirsen, bir an yükseltirsen sesini,

bilirsin ki bir türküdür söylediğin,

karanlık ve uçsuz bucaksız bütün bedenlerin derininden kopup gelen

aydınlıktır bu

ve bedenlerde, ruhlarda senin haykırışınla borcunu ödeyendir,

sana destek olanların sesidir, içinde sen de varsın,

senin sesin, şaşırarak kendini tanıdığın güçlü ve gerçek ses.

Darmadağın olmuş yüreklerin sesidir bu, gırtlağından fışkırıp gökleri

saran ses, sade ve açık.

III.

Herkes için yükselir bu ses, bak bütün insanlığın kulağı sende.

Kendilerini duyarlar, kendilerini bulurlar bir tek seste.

Söylediğin türkünün gücü kuvveti onlardır, bir ırmak gibidirler.

Irmağın dalgalarına karıştın, dağılır gibi, insanları birbirine bağladın.

İşte onları sürükleyen ses, titreşir ve bir yol gibi uzar.

İnsanların adımları üstünden geçer onun, onlar

çiğner ve bedenlerinden izler bırakırlar.

Ses dağılır, verir kendini ve kalabalık akar, akar,

yüreğe ulaşır, bir yoldur bu, bir dağ gibi.

Tepeye kadar varır. Güneşin rengi alınlarda solar.

Herkes türkü söylemeye koyulur aydınlık zirvede.

Sesin onların sesi, ortak ve yüce.

Ve kuvvetin ve gerçeğin maviliği

yankılar insanların sesini. Görkemle.

Vicente Aleixandre (1898 - 1984)

Çeviri:  Aydın Hatipoğlu - Eray Canberk

İnce Bir Sızıyla Uyanıyorum

Gidelim.

bizi çağıran gündüze

dağları, denizleri,

ve bir heybeyi ceket yaparak,

Gidelim.

O anamdı, ip eğirmesini bilirdi.

bir merakı yenemeyerek, sinemalarda

geçen güz öldü.

sırtında,

Pirinçlerin ve pancarların suladığı bir kol

Neler düşündürdü bunca yıl

bir ezikliği alıp içimden

neler düşündürdü

Kılıfından çıkan bir geceyi susturan

ferman.

artık büyüdüm.

işte geçiyorum,

tütün mağazalarının açtığı devirden

elimde iş bulma ilanları

Üzümcüler,

Yemişçiler.

Fabrikatörlerden dev bir soluğu yırtarak

geçiyorum.

yıllarca penceremi örten o büyük karları.

işte geçiyorum,

yüreğimdeki korkuyu yırtarak

elimde ahlat ve ardıçlardan bir silah

yüksek bir tepeden doyarak

elimde sigaram,

Bir gün keyifle çekeceğim,

ölümün çizdiği gül resimlerinden

gövdem.

Bunca yılın çakısıyla vurduğu

Göz yaşlarımdan bir ırmağı,

akıtarak avuçlarıma

ağladığımı, ama niçin

kimse sormadı...

sevincim defnedilmesi güç bir ölü

işte geçiyorum

korkuyu bir ter yaparak avuçlarıma

dağları ve denizleri

göğü dolduran sesimle

varım.

yüreğimde ince bir sızı

ölüm sancılı anam

Sevinçten bir tülbentle sarıyor yaramı

     Varım...

Ender Sarıyatı

Ölüme Direnen Şiirler, Ender Sarıyatı

Yayıma Hazırlayan: Ahmet Günbaş, Klaros Yayınları, 3.basım, Aralık 2024

Kaçak

            -Cezayir Kurtuluş Savaşı'nda ölenleri anarak-

Efendi misiniz, kodaman mısınız ne,

bir mektup yazıyorum size,

bilmem vaktiniz var mı

okumaya bu mektubu.

Az önce verdiler elime

askerlik kâğıtlarımı,

savaşa çağırıyorlar beni,

diyorlar yola çık en geç çarşamba akşamı.

Efendi misiniz, kodaman mısınız ne,

dövüşmeye hiç istek yok içimde,

insancıkları öldürmeye gelmedim ben,

gelmedim ben bu yeryüzüne.

Sizi kandırmak değil niyetim,

ama söylemeden de edemem,

savaş ahmakların işi, 

hem insanlar ondan hanidir bıktı.

Doğduğum günden bu yana

ölen çok babalar gördüm,

gidip dönmeyen kardeşler gördüm,

çocuklar gördüm iki gözü iki çeşme.

Ya analar ne çekti, ya analar,

bir yanda işi tıkırında bir avuç insan

bolluk içinde rahat yaşar,

bir yanda ölüm, çamur, kan.

İnsanlar tıkılmış dört duvar içine,

çalınmış neleri var neleri yok,

karıları, eski güzel günleri bütün.

Gün doğar doğmaz yarın

kapatacağım şırak diye kapımı

ölmüş yılların suratına,

alıp başımı yollara düşeceğim.

Aşacağım karaları, denizleri,

ne Avrupa'sı kalacak, ne Amerika'sı, ne Asya'sı,

dilene dilene hayatımı

şunu diyeceğim insanlara:

Üstünüzden atın yoksulluğu,

durmayın bakın yaşamaya,

hepimiz kardeşiz, kardeşiz, kardeş,

ey insanlar, ey insanlar, ey.

İllâki kan dökmek mi gerek,

gidin dökün kendi kanınızı,

size söylüyorum bunu da,

efendi misiniz, kodaman mısınız ne.

Adam korsunuz arkama belki de,

unutmayın jandarmalara demeye:

üzerimde ne bıçak var,  ne tabanca

korkmadan ateş etsinler bana,

korkmadan ateş etsinler bana.

Boris Vian,      Çeviren : A. Kadir

Bir Dahi: BORIS VIAN 2 

Asabi bir adamdı.

Toplum ve düzen karşıtı bir kişiliği vardı.

Gerçeği ya da düşmanı algılayabilmek ve başkalarına da algılatabilmek ister.

Fransız Kara Romanı’nın öncülerinden sayıldı. Bu romanları için mekan olarak ABD’yi seçti; şiddeti ve cinselliği yoğun kullandı.

Fransızların Cezayir’i işgaline tepki gösteren aydınlardan biriydi.

68’in devrimcileri için bir mite dönüşmüştü.

Polisiye üslubunu çok iyi kullanan Vian, Amerikalı polisiye roman yazarı Vernon Sullivan müstearını kullanarak dört roman yazdı. Bunlar, resmi kesimler tarafından yasaklandı. Bu romanlar, Mezarlarınıza Tüküreceğim, Bütün Ölülerin Derisi Aynıdır, Ve Bütün Çirkinler Öldürülecek, Çıtırlar Farkında Değil idi.

Çoksatar, skandal ve başarı onun için yan yana gelmeye başladı.

Kendi adını kullanarak yazdığı Günlerin Köpüğü, Pekin’de Sonbahar, Yürek Söken ve Kızıl Ot romanları yüksek edebiyat kategorisinde görüldü. Bu romanlarında düşünceyi, gerçeküstü ve simgesel olanı daha ön plana çıkarttı.

Temel derdi, saygısızlığı, onursuzluğu ve ikiyüzlülüğü alaya almaktı.

En belirgin tavrı, savaşın anlamsızlığını savunmaktı.

1940’ların savaşla yoğrulmuş ortamı hemen tüm eserlerinde ön plandaydı. Ama, kara bir tablo çizmedi, esprili bir söylem tuttururdu.

Trajikomik ögeler kullanarak eleştirilerini yapardı.

Savaşla, savaşın görünmeyen sebepleriyle dalga geçtiği Generallerin Beş Çayı adlı oyununda, anne hükümranlığından kurtulamamış bir genelkurmay başkanı, her biri birbirinden basiretsiz kuvvet komutanları, ekonomik krizin düzelmesinin tek çaresi olarak savaşı gören bir başbakan ile olayların tamamen dışında ama altta ezilen bir askeri canlandırır.

Kahramanlarının (antikahramanlarının), hepsinin yaşamla bir sorunu vardı.

Dünyada olabilecek her değerin alaya alınabileceğini düşündü. Her eserinde toplum tarafından tabulaştırılmış bir değer seçti, onun ciddiye alınışını gülünçleştirdi.

Mezarlarınıza Tüküreceğim, Bütün Ölülerin Derisi Aynıdır, Ve Bütün Çirkinler Öldürülecek ırkçılığı; Çıtırlar Farkında Değil cinsiyetçiliği; Yürek Söken dini; Kızıl Ot ile hiyerarşiyi kara mizah malzemesi yaptı.

Metinlerinin ve kahramanlarının teatrallikleri önemli özelliklerinden biriydi.

Tüm kurgularında diyaloglar büyük yer tutuyordu.

Metaforları ve fantastik ögeleri çok başarılı bir şekilde birleştirdiği için Büyülü Gerçekçilik ile irtibatlandırılmıştı.

Eserlerinde, müzisyenliğinden gelen ritim duygusu önemli rol oynardı.

Söz oyunlarından yararlanabilmesi şairliği sayesindeydi.

Alaycı, gerçekçi ve acılı bir üslubu vardı.

Korkunun, korkulanın, bilinçaltı kaygılarının üstüne gitti.

Vian için sarsmak, etkilemek, huzursuzluk yaratmak önemliydi.

“Kurallara bağlı her türlü çalışma iğrençtir, kusursuzdan uzaklaştırır.”

Füsun Kavrakoğlu

Homeros

    Ne bir şey vardı, ne de hiç kimse. Hayaletler bile yoktu. Sadece dilsiz taşlar ve kalıntıların arasında otlayacak yeşillik arayan koyun vardı.

    Ancak kör ozan artık orada bulunmayan büyük şehri görmeyi başardı. Onun surlarla çevrili olup körfezin üzerindeki tepede yükseldiğini gördü ve onu yerle bir etmiş olan savaşın naralarını ve kılıç şakırtılarını duydu.

    Ve bunları bir şarkıyla dile getirdi. Bu Truva'nın yeniden kuruluşu oldu. Truva, yok oluşunun üzerinden dört buçuk asır geçtikten sonra, Homeros'un sözleriyle hayat bulup yeniden doğdu. Ve unutulmaya mahkum olan Truva Savaşı bütün savaşların en ünlüsüne dönüştü.

    Tarihçiler onun bir ticaret savaşı olduğunu söylüyorlar. Truvalılar Karadeniz'e doğru açılan geçidi kapatmışlardı ve buradan geçiş için çok paralar alıyorlardı. Yunanlılar Truva'yı Çanakkale Boğazı'ndan Doğu'ya doğru giden bir yol açmak için yakıp yıktılar. Zaten dünya tarihindeki bütün -ya da neredeyse bütün- savaşların nedeni ticaridir. O halde kendine özgü çok az bir özelliği olan bu savaşı 

hatırlanmaya değer kılan ne? Truva'nın taşları doğal süreçlerini tamamlayarak tamamen kuma dönüşmek üzereydiler ki Homeros onları gördü ve dinledi.

    Onun söylediği şarkılar sadece bir hayal ürünü müydü acaba?

    Bir kuğu yumurtasından doğmuş olan Kraliçe Helena'yı kurtarmak üzere oluşturulan bin iki yüz gemilik donanma sadece bir hayal ürünü müydü?

    Akhilleus'un, mağlup ettiği rakibi Hektor'u atların çektiği bir arabanın arkasına bağlayıp kuşatma altındaki kentin surlarının etrafında defalarca dolaştırdığını Homeros mu uydurdu?

    Peki, Paris kaybetmek üzereyken Afrodit'in onu sihirli bir sis tabakasına sararak kurtarması, bir sanrının ya da sarhoşluğun eseri olmuş olamaz mı?

    Peki Apollon'un öldürücü okunu Akhilleus'un topuğuna nişanlaması?

    Truva'ları kandıran devasa tahta atın yaratıcısı -diğer adı İlyada olan- Odysseus destanları mıdır acaba?

    On yıl süren bu savaştan karısı tarafından banyoda öldürülsün diye dönen muzaffer Agamemnon'un sonu ne kadar gerçektir?

    Bize son derece kıskanç, intikamcı, hain gözüken bu kadınlar ve bu erkekler, bu tanrıçalar ve bu tanrılar, var oldular mı acaba?

    Kim bilir, hiç var oldular mı?

    Emin olduğumuz tek gerçek var olmayı bugün hala sürdürdükleri.

Eduardo Galeano, Aynalar, Sel yayınları, S.53-54     Çeviri: Süleyman Doğru

Reichstag Yangını

1933 yılının 26 Şubat akşamı Alman Millet Meclisi binasının dört bir tarafından alevler fışkırmaya başladı. Siyasal tarihte "Reichstag Yangını" diye anılan büyük olay başlamıştı. Alevler binayı sararken Alman hükümeti, üzerinde Alman Komünist Partisi'nin üyelik kartı bulunan Hollandalı Van Der Lübbe adlı bir komünistin yakalandığını bildirdi. Birkaç gün sonra Bulgar sosyalisti Dimitrov tutuklandı.

Hitler'in, binayı saran alevleri görür görmez yanındakilere söylediği ilk söz,

"Bu bir tanrısal belirtidir. şimdi artık sosyalistleri demir yumrukla yok etmemizi kimse engelleyemez." olmuştur.

Hitler'in propagandacısı Dr. Goebbels de,

"Bu bir sinyal ateşidir." diye bağırıyordu.

Ertesi gün Hitler yanlısı gazeteler bu başlıkla çıktı:

"Sinyal Ateşi."

Hitler, yakın çalışma arkadaşları ile konuşarak kesin emirlerini verdi:

"Bütün sosyalistler tutuklanmalıdır."

Yangının nedeni henüz belli olmadan, gece saat 11'de devrimci milletvekilleri, yazarlar, sendikacılar, öğrenciler, hukukçular, birer birer evleri basılarak tutuklanıyordu. Ülkedeki bütün ilericiler, "anarşi çıkarma", "milli bütünlüğü parçalama" gibi gerekçelerle suçlanmaktaydı. Anayasal özgürlüklerin hepsi bir gece içinde yürürlükten kaldırılmıştı. Dr. Goebbels hatıra defterinde bu olayı şöylece tanımladı:

"Führer ile olan konuşmamızda sosyalistlere karşı açılacak savaşın ana hatlarını çizdik. Şimdilik doğrudan doğruya karşı tedbirleri almaktan kaçınacağız. Devrim girişimi bundan önce alevlenmelidir. Uygun bir anda darbemizi indireceğiz."

"Uygun an", Alman millet meclisi binasının yakılmasıydı. Bu yangın ustaca planlandıktan sonra faşizm saldırıya geçti. Devlet radyosu "Komünistler Reicshtag'ı yaktılar. Komünist bütün suçlarını itiraf etti." derken ülkedeki bütün devrimciler, yazarlar, öğrenciler, hukukçular, işçi liderleri, önceden hazırlanmış tutuklama listesiyle cezaevlerine taşınıyordu. Yapılan yargılamalar sonunda Hitler'in savcıları yangının bir örgütçe yapıldığını kanıtlayamadı. Bütün ilerici aydınlar tutuklandı, küçük burjuva ilericileri susturuldu, anayasal haklar ortadan kaldırıldı, binlerce kitap sokak ortalarında yakıldı. Hitler ve yakınları bu yangın için,

"Tanrısal belirti.. Bir devri başlatan sinyal ateşi.." diyordu kendi aralarında.

Bu yangını çıkarmaktan sanık olarak Bulgar sosyalisti Georgi Dimitrov  tutuklanarak yargılanmaya başlandı. Fakat hitler'in savcıları Dimitrov'u suçlayacak bir tek kanıt bile bulamadılar. Dimitrov, sonradan dünya adalet tarihine geçecek bir savunmayla kendi suçsuzluğunu kanıtladı. Dimitrov, Alman millet meclisini yakma suçuyla tutuklandığı zaman verdiği dilekçede,

"Bir sosyalist olarak bireysel terörizme karşıyım. Çünkü bu davranışlar, yığınların ekonomik ve politik mücadelesiyle bağdaşmamaktadır." demekteydi. Yargılama sonunda Dimitrov beraat etti.

bu savunmayla birlikte bazı olaylar da aydınlanmaya, yangının goebbels'e bağlı ss militanlarınca çıkarıldığı yolundaki belirtiler de su yüzüne çıkmaya başladı.

Reichstag yangını, SA kıtalarının şiddet eylemlerini artırdı. Hitler bu olayı fırsat bilerek "halkın ve devletin korunması"nı öngören bir kararnameyi yürürlüğe koymayı başardı. Bu kararnameyle, temel hak ve özgürlükler ortadan kaldırıldı, haberleşme özgürlüğü yok edildi ve hükümete evlerde arama izni verildi. Böylece, yangınla başlayan terör, hukuksal düzenlemelerle de pekiştirilmiş oldu.

Hitler, yangından hemen sonra, ele geçirilen belgelerin yayımlanacağını söylemişse de, bu belgeler hiçbir zaman yayımlanmadı. "Komünistler ayaklanıyor. Bu, gizli örgütlerin işidir. Komünistler, belgelerle yakalandı.." gibi, suç gerekçeleri devlet radyolarında sık sık duyulmasına rağmen, hiçbir ciddi açıklama yapılmadı. Ancak, SA kıtalarının saldırıları şiddetlendi, tutuklanmalar sürüp gitti. Cumhurbaşkanı Hindenburg ise bütün bu olup bitenleri gözünün ucuyla izliyordu.

Hitler rejimi, nasyonal sosyalizmin egemenliğini kurabilmek için bu tür olaylardan yararlanmak istiyor ve devletin bütün olanaklarını bu amaçla kullanıyordu.

Uğur Mumcu

.............................................................................................................................................................................................

Faşizmin Ayak Sesleri: Reichstag Yangını

27 Şubat 1933’te Reichstag binası (Almanya Parlamentosu) kundaklanarak yakıldı. Yangının hükümeti devirmeye yönelik bir komünist eylem olduğunu iddia eden Şansölye Adolf Hitler, Almanya’da mutlak gücü ele geçirmek için iyi bir bahane olarak kullandı. Böylece Nazizmin yükselişinin yolunu açtı. Reichstag Yangını, muhalif kesimlere, özellikle Almanya Komünist Partisi’ne (KDP) yüklendi. Bu sabotajın nasıl planlandığı halen açıklığa kavuşmasa da kesin olan şey, Hitler iktidarının bunu nasıl kullanacağını bilmesiydi.

Hitler Faşizminin Yükselişi

Almanya’da 1930’ların başında yaşanan ekonomik kriz, hükümeti daha fazla kaosa sürükledi. Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg kısa süre içinde birkaç başbakanı değiştirmek zorunda kaldı. 30 Ocak 1933’ün sonlarında, komünist ve diğer solcu muhaliflere karşı, Nazilerle ittifak kurarak, Hitleri şansölye ilan etti. Mart ayında yapılacak seçimler öncesi, Naziler kendisine muhalif olan kesimlere yönelik baskıları yoğunlaştırdı. 4 Şubat’ta Hitler kabinesi, basın özgürlüğünü kısıtlayan ve polise toplantı ve yürüyüşleri yasaklama yetkisi veren geçici “Alman Halkını Koruma Kararnamesi"ni yayımladı.

İçişleri Bakanı Hermann Göring, özellikle komünistleri hedef alarak, partinin Berlin’deki genel merkezine 24 Şubat’ta bir baskın gerçekleştirdi. Kayda değer bir şey bulamamalarına rağmen, silahlı isyana teşvik eden broşürler ve kışkırtıcı materyaller bulduklarını iddia ettiler. Halkı komünist tehlikeye karşı koruduklarının propagandasını genişleterek sürdürdüler.

Reichstag Yangın Kararnamesi

Çok hızlı bir şekilde çıkarılan “Reichstag Yangın Kararnamesi” ile temel haklar ortadan kaldırıldı. Bu kararnameyle, siyasi muhaliflere yönelik baskı ve tutuklamalar büyük ölçüde genişletildi. Kalıcı bir olağanüstü hal uygulamasıyla birlikte hukukun üstünlüğü kısa sürede tasfiye edildi. Diktatörlüğün kurulması ve faşizmin yavaş yavaş kurumsallaşması için büyük bir fırsata dönüşmüştü. Hitler iktidarı bu yangını en iyi şekilde kullanacaktı. Yangın öncesi yaydıkları söylentilerle, komünistlerin Almanya çapında çeşitli eylemlerde bulunacakları ve Almanya’yı Bolşevikleştirmeye yönelik bir çaba içinde olacağı hızla yayılıyordu. 30 Ocak 1933’te Almanya Şansölyesi olan Hitler daha bir ay olmadan, yangını bahane ederek, dönemin başkanı Paul Von Hindenburg’u uyararak komünistlerin Almanya için büyük tehlike olduğu ve bunlarla mücadele etmesi konusunda ikna etti. Hitler tavsiyesiyle hazırlanan, kişi hak ve özgürlüklerini kısıtlayan anayasa taslağına imza attı. Bu imza aslında felakete giden yolun bir başlangıcıydı. İlerleyen günlerde bu daha iyi anlaşılacaktı.

Yangın Sonrası Tutuklamalar

Yangın sonrası başlayan operasyonlar, birçok muhalif ve komünistin tutuklanması için iyi bir fırsat olarak değerlendirildi. Hitler iktidarı geniş bir propagandayla birlikte, muhaliflere savaş açtı. Yangını çıkardığı iddia edilen Hollandalı görme engelli Marinus Van Der Lubbe tutuklandı. Bugün halen kesinlik kazanmayan ve savaş sonrası yeniden açılan davada suçsuz olduğu ve suçu kabul etmesinin hangi şartlar altında gerçekleştiği hâlâ tartışılıyor. 1934’te Hitler’in güç kazandığı yıllarda Lubbe idam edilir. Lubbe’nin KDP üyesi olduğu iddia edilse de, KDP Lubbe’nin üyeleri olmadığını açıklar. Sabotajın özellikle KDP’ye mal edilme çabası, KDP’nin gittikçe bir güç olması ve Hitler’in karşısında tek tehlike olması açısından, bu sabotaj eylemi bir fırsattı ve en iyi şekilde değerlendirilecekti. KDP’ye yönelik tutuklamalar hız kazanırken, binlerce komünist ve muhalif tutuklandı. 24 Mart 1933’te “Yetki Kanunu” için oy kullanma çağrısı yapıldı. Hitler’e yasa ile geçici olarak genel yetki verildi. Parlamento izni olmadan, anayasal sınırlar olmaksızın, her türlü hareket etme yetkisiyle donatıldı. Yangından kısa bir süre sonra, adeta bekleniyormuş gibi hızla yeni uygulamalar hayata geçerken, tüm muhalifler Nazi terörüne maruz kalıyordu.

Leipzig'de Yargılanan Faşizm

Reichstag Yangını sonrasında, Avrupa ve dünyada sosyalizmin prestijinin yükseldiği bir dönemde, uluslararası alanda bu prestiji zayıflatmak için, içlerinde Dimitrov’un da bulunduğu komünistler hedef gösterildi. Bulgaristan’da ölüm cezasına çarptırılan, Almanya’da farklı bir isimle siyasi mülteci olarak yaşayan Dimitrov, Reichstag yangınını gazetelerde öğrenmesine rağmen, yangının şüphelisi olarak gözaltına alındı ve tutuklandı. Bir yıl süren davada Dimitrov, uluslararası alanda büyük bir ilgi gördü. Mahkeme sürecinde yaşananlar ve Dimitrov’un savunması faşizmi yargılandı ve özellikle Reichstag Yangını sürecinde, Hitler’in bu durumu nasıl kullandığına ilişkin uluslararası kamuoyunda büyük bir etki bıraktı. Alman faşizmi tarafından 1 yıl süren, birçok sahte delil üretilerek yargılanan Dimitrov, tüm asılsız iddiaları çürüterek, kendisi yargı organını ve gelişen Alman faşizmini etkili bir savunmayla yargılayarak beraat etti.

Cumhurbaşkanı Hindenburg 1934’te öldükten sonra, Alman ordusu Hitler’in Cumhurbaşkanlığı ve Şansölye görevlerini birleştirme kararını onayladı. Artık mutlak güç Hitler’deydi. Hitler artık durmayacaktı. Acımasız bir dönem başlamıştı. Tutuklamalar ve sokakta estirilen terör ve sonrasında, milyonlarca insanın ölümüne kadar gidecek bir sürecin başlangıcıydı Reichstag Yangını.

Reichstag yangınını gerçekten kimlerin çıkardığı sorusu, günümüzde hâlâ yanıt arıyor. Birçok tarihçi, Nazilerin, kundaklamanın komünist bir komplo olduğu yönündeki iddialarına inanmadılar. Almanya’daki bazı diplomatlar, yabancı gazeteciler ve liberaller, iktidarı ele geçirmek için, yangını bizzat Nazilerin çıkardığını öne sürdüler. Reichstag yangınını kim başlatmış olursa olsun, Hitler’in mutlak güce ulaşmasına yardım etmesi açısından önemlidir. Bu önemli olaydan bu yana “Reichstag Yangını” deyimi günümüz siyasetinde güçlü bir metafor haline geldi. Özellikle politikacılar ya da hükümetin daha fazla güç elde etmesi veya istenen bir siyasi sonuca ulaşmak, halka korku salmak, varsayılan bir krizi tanımlamak için kullanıldı.

Selçuk Kozan, Evrensel Net, 27 Şubat 2022