Reichstag Yangını

1933 yılının 26 Şubat akşamı Alman Millet Meclisi binasının dört bir tarafından alevler fışkırmaya başladı. Siyasal tarihte "Reichstag Yangını" diye anılan büyük olay başlamıştı. Alevler binayı sararken Alman hükümeti, üzerinde Alman Komünist Partisi'nin üyelik kartı bulunan Hollandalı Van Der Lübbe adlı bir komünistin yakalandığını bildirdi. Birkaç gün sonra Bulgar sosyalisti Dimitrov tutuklandı.

Hitler'in, binayı saran alevleri görür görmez yanındakilere söylediği ilk söz,

"Bu bir tanrısal belirtidir. şimdi artık sosyalistleri demir yumrukla yok etmemizi kimse engelleyemez." olmuştur.

Hitler'in propagandacısı Dr. Goebbels de,

"Bu bir sinyal ateşidir." diye bağırıyordu.

Ertesi gün Hitler yanlısı gazeteler bu başlıkla çıktı:

"Sinyal Ateşi."

Hitler, yakın çalışma arkadaşları ile konuşarak kesin emirlerini verdi:

"Bütün sosyalistler tutuklanmalıdır."

Yangının nedeni henüz belli olmadan, gece saat 11'de devrimci milletvekilleri, yazarlar, sendikacılar, öğrenciler, hukukçular, birer birer evleri basılarak tutuklanıyordu. Ülkedeki bütün ilericiler, "anarşi çıkarma", "milli bütünlüğü parçalama" gibi gerekçelerle suçlanmaktaydı. Anayasal özgürlüklerin hepsi bir gece içinde yürürlükten kaldırılmıştı. Dr. Goebbels hatıra defterinde bu olayı şöylece tanımladı:

"Führer ile olan konuşmamızda sosyalistlere karşı açılacak savaşın ana hatlarını çizdik. Şimdilik doğrudan doğruya karşı tedbirleri almaktan kaçınacağız. Devrim girişimi bundan önce alevlenmelidir. Uygun bir anda darbemizi indireceğiz."

"Uygun an", Alman millet meclisi binasının yakılmasıydı. Bu yangın ustaca planlandıktan sonra faşizm saldırıya geçti. Devlet radyosu "Komünistler Reicshtag'ı yaktılar. Komünist bütün suçlarını itiraf etti." derken ülkedeki bütün devrimciler, yazarlar, öğrenciler, hukukçular, işçi liderleri, önceden hazırlanmış tutuklama listesiyle cezaevlerine taşınıyordu. Yapılan yargılamalar sonunda Hitler'in savcıları yangının bir örgütçe yapıldığını kanıtlayamadı. Bütün ilerici aydınlar tutuklandı, küçük burjuva ilericileri susturuldu, anayasal haklar ortadan kaldırıldı, binlerce kitap sokak ortalarında yakıldı. Hitler ve yakınları bu yangın için,

"Tanrısal belirti.. Bir devri başlatan sinyal ateşi.." diyordu kendi aralarında.

Bu yangını çıkarmaktan sanık olarak Bulgar sosyalisti Georgi Dimitrov  tutuklanarak yargılanmaya başlandı. Fakat hitler'in savcıları Dimitrov'u suçlayacak bir tek kanıt bile bulamadılar. Dimitrov, sonradan dünya adalet tarihine geçecek bir savunmayla kendi suçsuzluğunu kanıtladı. Dimitrov, Alman millet meclisini yakma suçuyla tutuklandığı zaman verdiği dilekçede,

"Bir sosyalist olarak bireysel terörizme karşıyım. Çünkü bu davranışlar, yığınların ekonomik ve politik mücadelesiyle bağdaşmamaktadır." demekteydi. Yargılama sonunda Dimitrov beraat etti.

bu savunmayla birlikte bazı olaylar da aydınlanmaya, yangının goebbels'e bağlı ss militanlarınca çıkarıldığı yolundaki belirtiler de su yüzüne çıkmaya başladı.

Reichstag yangını, SA kıtalarının şiddet eylemlerini artırdı. Hitler bu olayı fırsat bilerek "halkın ve devletin korunması"nı öngören bir kararnameyi yürürlüğe koymayı başardı. Bu kararnameyle, temel hak ve özgürlükler ortadan kaldırıldı, haberleşme özgürlüğü yok edildi ve hükümete evlerde arama izni verildi. Böylece, yangınla başlayan terör, hukuksal düzenlemelerle de pekiştirilmiş oldu.

Hitler, yangından hemen sonra, ele geçirilen belgelerin yayımlanacağını söylemişse de, bu belgeler hiçbir zaman yayımlanmadı. "Komünistler ayaklanıyor. Bu, gizli örgütlerin işidir. Komünistler, belgelerle yakalandı.." gibi, suç gerekçeleri devlet radyolarında sık sık duyulmasına rağmen, hiçbir ciddi açıklama yapılmadı. Ancak, SA kıtalarının saldırıları şiddetlendi, tutuklanmalar sürüp gitti. Cumhurbaşkanı Hindenburg ise bütün bu olup bitenleri gözünün ucuyla izliyordu.

Hitler rejimi, nasyonal sosyalizmin egemenliğini kurabilmek için bu tür olaylardan yararlanmak istiyor ve devletin bütün olanaklarını bu amaçla kullanıyordu.

Uğur Mumcu

.............................................................................................................................................................................................

Faşizmin Ayak Sesleri: Reichstag Yangını

27 Şubat 1933’te Reichstag binası (Almanya Parlamentosu) kundaklanarak yakıldı. Yangının hükümeti devirmeye yönelik bir komünist eylem olduğunu iddia eden Şansölye Adolf Hitler, Almanya’da mutlak gücü ele geçirmek için iyi bir bahane olarak kullandı. Böylece Nazizmin yükselişinin yolunu açtı. Reichstag Yangını, muhalif kesimlere, özellikle Almanya Komünist Partisi’ne (KDP) yüklendi. Bu sabotajın nasıl planlandığı halen açıklığa kavuşmasa da kesin olan şey, Hitler iktidarının bunu nasıl kullanacağını bilmesiydi.

Hitler Faşizminin Yükselişi

Almanya’da 1930’ların başında yaşanan ekonomik kriz, hükümeti daha fazla kaosa sürükledi. Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg kısa süre içinde birkaç başbakanı değiştirmek zorunda kaldı. 30 Ocak 1933’ün sonlarında, komünist ve diğer solcu muhaliflere karşı, Nazilerle ittifak kurarak, Hitleri şansölye ilan etti. Mart ayında yapılacak seçimler öncesi, Naziler kendisine muhalif olan kesimlere yönelik baskıları yoğunlaştırdı. 4 Şubat’ta Hitler kabinesi, basın özgürlüğünü kısıtlayan ve polise toplantı ve yürüyüşleri yasaklama yetkisi veren geçici “Alman Halkını Koruma Kararnamesi"ni yayımladı.

İçişleri Bakanı Hermann Göring, özellikle komünistleri hedef alarak, partinin Berlin’deki genel merkezine 24 Şubat’ta bir baskın gerçekleştirdi. Kayda değer bir şey bulamamalarına rağmen, silahlı isyana teşvik eden broşürler ve kışkırtıcı materyaller bulduklarını iddia ettiler. Halkı komünist tehlikeye karşı koruduklarının propagandasını genişleterek sürdürdüler.

Reichstag Yangın Kararnamesi

Çok hızlı bir şekilde çıkarılan “Reichstag Yangın Kararnamesi” ile temel haklar ortadan kaldırıldı. Bu kararnameyle, siyasi muhaliflere yönelik baskı ve tutuklamalar büyük ölçüde genişletildi. Kalıcı bir olağanüstü hal uygulamasıyla birlikte hukukun üstünlüğü kısa sürede tasfiye edildi. Diktatörlüğün kurulması ve faşizmin yavaş yavaş kurumsallaşması için büyük bir fırsata dönüşmüştü. Hitler iktidarı bu yangını en iyi şekilde kullanacaktı. Yangın öncesi yaydıkları söylentilerle, komünistlerin Almanya çapında çeşitli eylemlerde bulunacakları ve Almanya’yı Bolşevikleştirmeye yönelik bir çaba içinde olacağı hızla yayılıyordu. 30 Ocak 1933’te Almanya Şansölyesi olan Hitler daha bir ay olmadan, yangını bahane ederek, dönemin başkanı Paul Von Hindenburg’u uyararak komünistlerin Almanya için büyük tehlike olduğu ve bunlarla mücadele etmesi konusunda ikna etti. Hitler tavsiyesiyle hazırlanan, kişi hak ve özgürlüklerini kısıtlayan anayasa taslağına imza attı. Bu imza aslında felakete giden yolun bir başlangıcıydı. İlerleyen günlerde bu daha iyi anlaşılacaktı.

Yangın Sonrası Tutuklamalar

Yangın sonrası başlayan operasyonlar, birçok muhalif ve komünistin tutuklanması için iyi bir fırsat olarak değerlendirildi. Hitler iktidarı geniş bir propagandayla birlikte, muhaliflere savaş açtı. Yangını çıkardığı iddia edilen Hollandalı görme engelli Marinus Van Der Lubbe tutuklandı. Bugün halen kesinlik kazanmayan ve savaş sonrası yeniden açılan davada suçsuz olduğu ve suçu kabul etmesinin hangi şartlar altında gerçekleştiği hâlâ tartışılıyor. 1934’te Hitler’in güç kazandığı yıllarda Lubbe idam edilir. Lubbe’nin KDP üyesi olduğu iddia edilse de, KDP Lubbe’nin üyeleri olmadığını açıklar. Sabotajın özellikle KDP’ye mal edilme çabası, KDP’nin gittikçe bir güç olması ve Hitler’in karşısında tek tehlike olması açısından, bu sabotaj eylemi bir fırsattı ve en iyi şekilde değerlendirilecekti. KDP’ye yönelik tutuklamalar hız kazanırken, binlerce komünist ve muhalif tutuklandı. 24 Mart 1933’te “Yetki Kanunu” için oy kullanma çağrısı yapıldı. Hitler’e yasa ile geçici olarak genel yetki verildi. Parlamento izni olmadan, anayasal sınırlar olmaksızın, her türlü hareket etme yetkisiyle donatıldı. Yangından kısa bir süre sonra, adeta bekleniyormuş gibi hızla yeni uygulamalar hayata geçerken, tüm muhalifler Nazi terörüne maruz kalıyordu.

Leipzig'de Yargılanan Faşizm

Reichstag Yangını sonrasında, Avrupa ve dünyada sosyalizmin prestijinin yükseldiği bir dönemde, uluslararası alanda bu prestiji zayıflatmak için, içlerinde Dimitrov’un da bulunduğu komünistler hedef gösterildi. Bulgaristan’da ölüm cezasına çarptırılan, Almanya’da farklı bir isimle siyasi mülteci olarak yaşayan Dimitrov, Reichstag yangınını gazetelerde öğrenmesine rağmen, yangının şüphelisi olarak gözaltına alındı ve tutuklandı. Bir yıl süren davada Dimitrov, uluslararası alanda büyük bir ilgi gördü. Mahkeme sürecinde yaşananlar ve Dimitrov’un savunması faşizmi yargılandı ve özellikle Reichstag Yangını sürecinde, Hitler’in bu durumu nasıl kullandığına ilişkin uluslararası kamuoyunda büyük bir etki bıraktı. Alman faşizmi tarafından 1 yıl süren, birçok sahte delil üretilerek yargılanan Dimitrov, tüm asılsız iddiaları çürüterek, kendisi yargı organını ve gelişen Alman faşizmini etkili bir savunmayla yargılayarak beraat etti.

Cumhurbaşkanı Hindenburg 1934’te öldükten sonra, Alman ordusu Hitler’in Cumhurbaşkanlığı ve Şansölye görevlerini birleştirme kararını onayladı. Artık mutlak güç Hitler’deydi. Hitler artık durmayacaktı. Acımasız bir dönem başlamıştı. Tutuklamalar ve sokakta estirilen terör ve sonrasında, milyonlarca insanın ölümüne kadar gidecek bir sürecin başlangıcıydı Reichstag Yangını.

Reichstag yangınını gerçekten kimlerin çıkardığı sorusu, günümüzde hâlâ yanıt arıyor. Birçok tarihçi, Nazilerin, kundaklamanın komünist bir komplo olduğu yönündeki iddialarına inanmadılar. Almanya’daki bazı diplomatlar, yabancı gazeteciler ve liberaller, iktidarı ele geçirmek için, yangını bizzat Nazilerin çıkardığını öne sürdüler. Reichstag yangınını kim başlatmış olursa olsun, Hitler’in mutlak güce ulaşmasına yardım etmesi açısından önemlidir. Bu önemli olaydan bu yana “Reichstag Yangını” deyimi günümüz siyasetinde güçlü bir metafor haline geldi. Özellikle politikacılar ya da hükümetin daha fazla güç elde etmesi veya istenen bir siyasi sonuca ulaşmak, halka korku salmak, varsayılan bir krizi tanımlamak için kullanıldı.

Selçuk Kozan, Evrensel Net, 27 Şubat 2022

Filin Yolculuğu

"Kıta Avrupası'nın en batısından, Lizbon'dan Viyana'ya doğru yola çıkan bir fil ile bakıcısı yoksul Subhro'nun ve bu tuhaf yolculuğun hikâyesidir Filin Yolculuğu. 16. Yüzyılda, Portekiz kralı III. João, kuzeni Kutsal Roma-Germen İmparatoru II. Maximilian'a hediye olarak gönderir fil Süleyman'ı. Süleyman ile Subhro, yanlarında kendilerine eşlik eden Portekiz kralının korumaları ve yardımcı ırgatlarla zorlu yolculuklarına başlarlar. Portekiz'i, İtalya'yı, Alpler'i geçerken hayatlarında ilk kez bir Hintliyle karşılaşan, ilk kez bir fil gören köylüleri ve kasabalıları şaşırtır ve etkilerler. Yolculuğun ikinci bölümünde bizzat İmparator Maximilian ve karısı Maria tarafından karşılanır ve Viyana'ya onlarla birlikte giderler. José Saramago'nun bu en eğlenceli romanında, fil terbiyecisi Subhro'nun erdemi, pasifist felsefesi ve yaşama  bakışındaki doğallık ve Süleyman'ın emir kabul etmeyen doğası, yolculuğun ritmini belirlerken, insanların ruhlarında değişimlere yol açar. Hinduizm, mistisizm ve Hıristiyanlık hikâyeleriyle, mucizelerle renklenen romanda Süleyman ve Subhro'nun dokunduğu insanlar, kilisenin söz verdiği türden bir mucizeyle karşılaşmazlar ama bu yabancılar onların ruhlarında derinizler bırakır. Saramago her zamanki ince mizahıyla, muhteşem metaforlarıyla ve insana dair gözlemleriyle olağanüstü bir yolculuğu anlatıyor."

"(...) İşte Alpler orada. Evet oradaydılar ama pek görünmüyorlardı. Kar sakin yağıyor, dalındaki pamuk yumaklarını andırıyordu ama sırtında giderek daha çok göze çarpan bir buz tabakası oluşmaya başlayan filimiz bu yumuşaklığın yanıltıcı olduğunu söylüyordu, sıcak topraklardan geldiği için tüm hayal gücünü seferber etse bile böyle bir kış manzarasını aklına getiremeyecek olmasa, çoktan fil terbiyecisinin dikkatini çekmiş olması gereken bir durumdu oysa. Kadim Hindistan'da, kuzeyinde, dağlarında ve tepelerinde kar eksik değildi elbette, ama Subhro, şimdiki Fritz, hiçbir zaman zevk olsun diye yolculuk edecek ve dünyayı tanıyacak olanaklara sahip olmamıştı. Karla ilgili ilk deneyimini Goa'dan geldikten birkaç hafta sonra Lizbon'da yaşamıştı, soğuk bir gecede, elekten dökülen una benzeyen toz gibi beyaz bir şey gökten yağmış, yere değer değmez yok olmuştu. Göz alabildiğine her yeri kaplayan bu engin beyazlıkla ilgisi yoktu. Pamuk yumakları kısa zamanda büyük ve ağır topaklara dönüştüler, rüzgârın  savurmasıyla fil terbiyecisinin yüzüne şamar gibi iniyorlardı. Muhteşem Süleyman'ın ensesine büzülmüş, pançosuna sarınmış Fritz soğuğu çok hissetmiyordu ama, sürekli, aralıksız inen darbeler onu tehlikeli bir tehdit gibi kaygılandırıyordu. Trentoyla Bolzado arasının, bir şekilde ifade etmemiz gerekirse bir gezinti olduğunu söylemişlerdi, topu topu on fersah, belki biraz daha fazla, bir pire sıçrayışı, ama hava böyle olunca, kar yola çıkma basiretsizliğini gösterenlerin bir yere varmasına izin vermemeye kesin kararlıymışçasına, tırnakları varmış gibi insana yapışıp da hareketlerinin tümünü ve her birini ve hatta soluk alıp verişini bile yavaşlatırken durum çok farklıydı. Muhteşem Süleyman doğanın ona bahşettiği tüm güce rağmen sarp dağ yolunda zorlukla ilerliyordu.(...)"

José Saramago, Filin Yolculuğu, Kırmızı Kedi Yayınları, S.137

Çeviri: Pınar Savaş

Asıl Adalet

İnsanlarda tek sıcak kanun,

üzümden şarap yapmaları,

kömürden ateş yapmaları,

öpücüklerden insan yapmalarıdır.

İnsanlarda tek zorlu kanun,

savaşlara, yoksulluğa karşı

kendilerini ayakta tutmaları,

ölüme karşı yaşamalarıdır.

İnsanlarda tek güzel kanun,

suyu ışık yapmaları,

düşü gerçek yapmaları,

düşmanı kardeş yapmalarıdır.

Hep var olan kanunlardır bunlar,

bir çocukcağzın tâ yüreğinden başlar,

yayılır, genişler, uzar gider

tâ akla kadar.

Paul Éluard       Çeviren: A.Kadir

Fotoğraf: Paul and Nusch Eluard, England, 1937

Kitap Endüstrisi / Şeyleşme

Endüstri bize aptal olduğumuzu öğretmek zorundadır; zira doğal yollarla aptallık edinmeyiz. Aksine, dünyaya zeki, meraklı ve öğrenmeye hevesli varlıklar olarak geliriz. 

"Kitap endüstrisi yalnızca bir dogmayı üretmekle kalmaz, aynı zamanda dışında kalanlara çok küçük bir alan bırakır. Kitapçı zincirleri vitrinlerini ve sergileme stantlarını en yüksek teklifi verene satarlar, böylece halk, yalnızca yayımcının ücretini ödediği eserleri görebilir. Dolayısıyla, çok satan olduğu duyurulan kitapların oluşturduğu yığınlar bir kitap dükkanındaki alanın çoğunu kaplar. Her birinin üzerinde, aynen yumurtaların üzerindeki gibi bir 'son satış' tarihi vardır ki, bu da üretimin sürekliliğini teminat altına alır. Sözümona düşük kültürlü okurları hedef alan genel gazete politikasının baskısı altındaki kitap ekleri, benzer 'fast-food' kitaplar için günbegün daha çok alan ayırarak 'fast-food' kitapların da modası geçmiş herhangi bir klasik kadar değerli olduğu ya da okurların 'iyi' edebiyatın keyfine varacak denli akıllı olmadığı izlenimini yaratırlar. Bu son nokta çok mühimdir: Endüstri bize aptal olduğumuzu öğretmek zorundadır; zira doğal yollarla aptallık edinmeyiz. Aksine, dünyaya zeki, meraklı ve öğrenmeye hevesli varlıklar olarak geliriz. Entelektüel ve estetik kabiliyetlerimizi, yaratıcı algımızı ve dil kullanımımızı bireysel ya da kolektif olarak köreltmek ve nihayetinde söndürmek, muazzam bir zaman ve çaba gerektirir.

Günümüz yayıncılık endüstrisinin büyük çoğunluğu, engin ve derin kitaplar okumayı teşvik etmek yerine, tek boyutlu nesneler, yüzeyden ibaret olan ve okura keşif imkânı tanımayan kitaplar yaratmaktadır.

Formüllere başvurarak yazmayı reddeden sayısız yazar olduğu ve kimisinin bu yolla başarı kazandığı muhakkaktır; ancak bugün büyük yayıncılık şirketleri tarafından üretilen kitapların çoğu, değişmeyen bu endüstriyel modeli izler. Okuyan kesimin büyük bir kısmı bu nedenle belli türden bir 'konforlu' kitap beklentisinde olacak biçimde eğitilir ve daha da tehlikeli olan, okurların kısa betimlemeler, televizyon dizilerinden kopyalanmış diyaloglar, tanıdık marka isimleri ve dolambaçlı yollar takip eden olay örgüleri peşinde, çetrefilliğe ya da belirsizliğe asla izin vermeyen belli türden 'konforlu' okumalara alıştırılmasıdır.

Alman felsefeci Alex Honneth, György Lukacs tarafından geliştirilen bir terimi kullanarak, bu süreci 'şeyleşme' olarak adlandırır. Lukacs'ın şeyleşmeden kastı, deneyimler dünyasının, ticari alışveriş kurallarından türetilen tek boyutlu genellemeler vasıtasıyla sömürgeleştirilmesidir. Yaratıcı hikâyeler dolayımıyla değil, yalnızca, bir şeyin ne kadara mal olduğuna ve bir kimsenin onun için ne kadar ödemek istediğine göre değer ve kimlik biçilmesidir söz konusu olan. Bu ticari fetişizm, bilinç de dahil olmak üzere insani faaliyetlerin tümünü kapsar ve insan emeğine ve endüstriyel metalara bir tür aldatıcı özerklik yükler, öyle ki, bizlere onların itaatkâr izleyicisi olmak düşer. Honneth bu kavramı, öteki'ne, dünyaya ve kendimize dair algılayışlarımızı da kapsayacak biçimde genişletir, diğer bir deyişle, insanları ve var oldukları alanı yaşayan varlıklar olarak değil de tekil kimliklerden yoksun şeyler ya da nicelikler olarak gören bir toplum anlayışını katar kavrama. Honneth'e göre bu kavramların en tehlikelisi 'kendi kendine - şeyleşme' dir ki bu da iş görüşmeleri, şirket eğitim programları, sanal seks siteleri, role-playing video oyunları gibi türlü faaliyette kendimizi diğerlerine sunma biçimimizde kendini gösterir. Ben bunlara, zekamızı yadsıyan ve hak ettiğimiz yegâne hikâyelerin bizim için önceden sindirilmiş hikâyeler olduğuna bizi ikna eden edilgen okuma alışkanlıklarını da ekleyeceğim.

Bu edebiyatın her edebi türde örnekleri vardır; duygusal kurmacadan kana susamış gerilim romanlarına, tarihi aşk romanlarından mistik palavralara, gerçek itiraflardan gerçekçi dramaya kadar. 'Satılabilir' edebiyatı eğlence, dinlence ve meşgalenin, dolayısıyla toplumsal açıdan yüzeysel ve nihayetinde lüzumsuz olanın alanıyla katı bir biçimde sınırlar. Gerek yazarları gerekse okurları çocuklaştırır; ilkini yaratımlarının daha iyi bilen biri tarafından hale yola sokulması gerektiğine inandırır; diğerini ise daha zekice ve karmaşık anlatılar okuyacak denli akıllı olmadığına ikna eder. Bugünün kitap endüstrisinde, hedef kitle ne kadar geniş olursa, yazardan da o kadar itaatkâr bir biçimde, basit olgusal ve dilbilgisel düzeltmeler kadar olay örgüsü, karakter, mekân ve başlık değişikliklerine de karar verme gücüne sahip editörlerin ve kitap satıcılarının (son zamanlarda aynı zamanda edebiyat ajanslarının) talimatlarına uyması beklenir. Bununla birlikte, bir zamanlar anlaşılması güç ya da akademik olarak değil de yalnızca zekice olarak nitelenen kitaplar bugünlerde esasen üniversite yayınevleri ve mucizevi bütçeleri olan küçük firmalar tarafından yayımlanıyor. Aldous Huxley'nin 1932 tarihli romanı Brave New World'deki denetimci, bu taktikleri kısa ve öz bir biçimde şöyle açıklar: 'Bu, istikrar uğruna ödememiz gereken bir bedeldir. mutluluk ve yaygın deyişiyle yüksek sanat arasında bir seçim yapmak zorundasın. Biz yüksek sanatı feda ettik.' "

Alberto Manguel

Bir Ömür Yetmez

Bahtı teninden yanık bir serencamdı

Bir ömrün bana giydirdikleri

Kaçamadım şerrinden şamarından feleğin

Daha tüysüz bir çocukken dilim dağlandı

Yasaklarla korumaya alındı bütün düşlerim

Ardımsıra kurallar devriyeler gezerdi

Başım üç numara traş trahomlu gözlerim

Babamın ters-yüz ceketi gibiydi hayat

Acısı bol bir ağıt gibi dururdu bedenimde

Ya da sokaklarıma dar gelirdi.

Parçalanmış bir aynada büyüttüm kendi kendimi

Kurşun eritilirdi başımda okunmuş sular içerdim

Boynumdaki muskaya havaleydi bütün hâllerim

Hem takdir hem tekdirlik bir mektepliydim on beşimde

Yağmurlar ve şarkılar kardeş gibiydi

Şarapla tanıştığım rüzgâra bulaştığım bir takvimdi

Hepsi bir şiirin eskizleriydi belki

Sonraki yaralarıma sargı bezleri

Ten çıra olmamıştı yazgım henüz bakirdi

Giz yüzle tanıştı sonra boynunu sıktı muska

Bir tren yolculuğunda bozdum bekâretini

Sonrası âhir zaman kahır mevsimi

Yenildiğim yıllardı kapılar kilitliydi

Rüzgârsız kaldım dilim paslandı otuzumda

Tezgahlarda boylu boyunca ertelendim yarına

Gözlerinin düsturuyla kırdım gecenin çemberini

Kaç arkadaş daha silindi kütüğünden

Notalara söz oldular şiirlerle kutsandı isimleri

Kırk kere bozmuştum tövbemi kırkıma geldiğimde

Sığınacak bir dergâhım da yoktu üstelik

Biraz daha büyütmüştüm yaramı

Bende gözlerin kaldı o şarkının sözleri

Bu biraz da kendimi seninle tanımlamak gibidir

Orda saklıdır dünyanın bütün hazineleri

Kutlu bir mirastır elbet

Bir ömür yetmez anladım

Yazmak için bütün sen'leri

A. Hicri İzgören

Fotoğraf: Kasaba Filminden (Nuri Bilge Ceylan)

"Zafer, arkasından bıçaklanan masum düşmanların cesetleri üzerine atılan yapma çiçeklerden bir çelenktir."

"Ben ışık arayan, aydınlanmak ve aydınlatmak isteyen bir insanım. Politikanın kurtarıcılığına inanmıyorum."

"Avam için din, kendi gibi düşünmeyeni yok etmek hürriyetidir. Ateizm, Allah'a inanmamak değil, avamın inançlarını paylaşmamaktır."

"Vücudumuzu aşmak, ben'in dar ve sevimsiz geometrisinin ötesine geçmek, sonsuza yönelmek, bir insana sarılmak, hatıralarda yaşamak: İşte aşkın, dinin ve kahramanlığın kaynakları. Bir kısım insanlarsa kendilerini aşarlar ve kendilerini feda etmesini bilirler, bir fikre, bir davaya adarlar kendilerini, anıta, olaya, kitaba dönüşürler; ruhları ışık ve sevgi kaynağıdır; ruhları doğa gibi devamlı verimlidir ve doğa gibi ölümsüzdür."

"Spinoza'nın bir sözü beni sık sık düşündürür: 'havaya fırlatılan taş konuşabilseydi, mutlaka kendi arzusuyla yolculuğa çıktığını söylerdi.' "

"Aryalı akıncıların zincire vurduğu siyah derililer fatihlerinden çok daha medeni idiler. Kuzeyli barbarlar, yırtıcı sürüler halinde, sulhçu ve ilerici kavimlerin mezarcısı olmuşlardır. Yani kaba kuvvet, mızrak veya kılıç munisleşen, incelen, olgunlaşan insanı yenmiştir. Tarih, galiplerin yazdığı bir kitaptır. Zafer, arkasından bıçaklanan masum düşmanların cesetleri üzerine atılan yapma çiçeklerden bir çelenktir."

"Medeniyetler ancak intihar etmek suretiyle ölürler."

"Kızıl şal görmüş İspanyol boğası gibi, her düşünceye ve her düşünene saldırmak. Bu canım memleket, bu yüzden bir cüzzamlılar ülkesidir. Fikir hürriyeti ya bütün olarak müdafaa edilir, ya edilmez. Zındık olun, dindar olun ama düşünün, insanı öldüren kanser kayıtsızlıktır."

"Tanzimat neslinin en büyük hizmeti, Türk nesrini yaratmasıdır."

"Şuurun kaderi, biyolojiğin umurunda değildir. Külçe gibi, leş gibi yaşamak da yaşamaktır."

"Hürriyet rahatsız ediyor insanı. Bir güvensizlik duygusu çöküyor içine. Kendi başına karar vermek, yeni yeni durumlar karşısında davranışını tayin edebilmek, çok sıkıntılı bir iş. Hür bir dünya tehlikelerle dolu. Ancak tehlikeli bir hayata göğüs gerebilecek insanlar demokrasiye sevgi duyabilirler."

"Eğer pek yakınlarındaysan, birbirleriyle çekiştiklerini görürsün. Bakarsın kimi şu partiden, kimi bu partiden. Ama hele biraz uzaklaş, bir tepeye çık, tozu dumana katan bu süvarilerin topu birden sana bir tek toz bulutu, aynı toz bulutu halinde aynı olacaktır."

"Her büyük adam kucağında yaşadığı cemiyetin üvey evladıdır."

"Einstein'a 'Gravitation' hakkındaki formülünüz Newton'unki kadar zarif ve sade değil diye takılmışlar. 'Hakikati belirtmek istiyorsanız zerafeti terzilere bırakın.' demiş."

"Bir romancı çağını kucaklamak zorundadır."

"Spinoza, 'Her hüzün bir parça fakirleşme, bir parça küçülmedir' diyor.

"Aşk dehanın büründüğü şekillerden biri. İnsanın dörtte üçü âşıkken belirir."

"Türkiye'de fikir her zaman bir anakronizmdir."

"Rusya'da bir gazete çıkarma teşebbüsü suya düşünce, Lenin çoluğunu çocuğunu memleketinde bırakarak Almanya'ya kaçmıştır. Yanına iki vagon halinde kütüphanesini almış, yer darlığından edebiyat kitaplarını bırakmış, yalnız bütün tecrübelerin toplu olduğunu söylediği 'Faust'u aldırmıştır. en sevdiği yer: 'Her nazariye soluktur aziz dost, canlı olan, taze olan hayatın ağacıdır.' "

"Bakışlarını iç dünyasına çeviren insan, şuurun mağarasında kendi gölgesiyle karşılaşır."

"Tarih mahkemesinin verdiği kararları çok defa hiciv infaz eder."

"Neyzen'deki tezatların psikopatolojik köklerini merak edenler L'Homme de génie'yi okusunlar. Biz, coşkun zekâsını alkol kadehlerinde boğan bu hasta ve kardeş şairin hatırasını daima şefkat ve sevgiyle anmakta devam edeceğiz."

"Yazarın tek bir düşmanı vardır: Bağnazlık. Düşüncenin bütün huysuzluklarına, bütün hoyratlıklarına, bütün çılgınlıklarına selam!"

"Stendhal'ın meşhur kristalizasyon-billurlaşma teorisinin kaynağı bu. Billurlaştırmak, hayalin sevgiliye kendisinde olmayan vasıflar eklemesi ve onu süslemesi, güzelleştirmesidir.  'Hangi güzellik akla gelse hemen sevgilimize kondururuz.' "

"Machiavelli ile Gandi, batıyla doğu. Biri politikadan ahlâkı kovar, öteki politikayı ahlâka kalbeder. Muhammet, harp hiledir diyor. Muhammet de realisttir. Silahlı bir peygamber. Şiddeti ortadan kaldırmak için şiddet. Tarih bu yalanın insanlığa ne kadar pahalıya mal olduğunu bar bar bağırıyor. Kan kanı, şiddet şiddeti doğurur. Gayeyle vasıtalar bir bütündür. Hiçbir gaye kötü vasıtaları meşrulaştırmaz."

"Buffon adında kayıtsız ve kaygusuz biri 'deha uzun bir sabırdır.' demiş."

"Düşünmek, caddelerden keçi yollarına; çiğnenmemiş, sarp, dikenli keçi yollarına sapmaktır."

Cemil Meriç, Jurnal 1.Cilt 1955-1965, İletişim Yayınları

Puslu Kıtalar Atlası

    "(...) Bünyamin uyandığında gözlerini açmakta zorluk çekti. Çünkü yüzüne bir sargı bezi sarılmıştı. Şakaklarında, alnında ve yanaklarında dayanılmaz bir acı vardı. Üstelik ateşler içinde yanıyor, sık sık öksürüyordu. Onu karların üzerinde bitkin bir durumda yatarken bulduklarından dört gün sonra zatürre olmuştu. Yüzü parçalandığından onu tanıyan olmamıştı, ama zırh gömleğine bakıp onun bir yeniçeri olduğuna hükmetmişlerdi.

    Yaralılarla dolu bir öküz arabasında olduğunu hemen anlamıştı. Şiddetli soğuktan korunmak için üzerlerinde üç kat keçe vardı. Gözleri sarılı olmasına rağmen Bünyamin, arabanın yanında yürüyen askerlerin konuşmalarından, 'Kaledeki casusun Vardapet'in çırağına çok değerli bir şey verdiğini, ama Bünyamin adlı zındığın emanet aldığı bu şeyle birlikte kaçtığını, büyük ihtimalle onu kaledekilere sattığını'

öğrendi. Zülfiyar adlı casus, savaş meydanında Bünyamin'in cesedine rastlayamamış, akıncılara delikanlının eşkalini tarif ederek onu ölü ya da diri getirmelerini buyurmuş ve delikanlının başına yüz altın ödül koymuştu.

    Bünyamin elini koynuna soktu. Babasının ona verdiği kitap hâlâ oradaydı. Parmaklarını sayfaların arasına sokup casusun kendisine verdiği parayı aradı ve buldu. Bu sözümona değerli şeyle birlikte kaçtığına Zülfiyar'ın neden inandığını uzun uzun düşündü. Bu adam bir casustu ve hiçbir işini tesadüfe bırakmayan biri olmalıydı. Böyle birinin tesadüflere kolay kolay inanmayacağı da açıktı. Çünkü mesleği gereği tedbirli olmak zorundaydı ve daima muhtemel en kötü durumu dikkate alarak davranırdı. Kalede ele geçirip kendisine teslim etmek zorunda kaldığı o şey, artık her ne ise, gözünde o kadar değerliydi ki, işin aslının zaten hiçbir önemi yoktu. Zülfiyar'ın aradığı bu değerli şeyi şu anda taşıyan kişi, ister iyi niyetli ister kötü niyetli olsun, bu casusun 'muhtemel en kötü durum ne ise hakikat de odur' ilkesi uyarınca boynu vurulacak biriydi.

    Bünyamin biraz olsun kendine geldiğinde, yeri yurdu ve hangi yeniçeri ortasından olduğuna dair soruları bertaraf etmek için hafızasını kaybetmiş numarası yapmaya karar verdi. İsabetli bir karardı bu. Çünkü kaleden ayrıldıklarının on yedinci günü, geceyi geçirmek için Sofya'ya üç gün uzaklıkta bir yerde mola verdiklerinde, Zülfiyar topallayarak gelmiş ve Yahudi hekime Bünyamin'in yüzündeki sargıları açmasını buyurmuştu. Hekim denileni yaparken Bünyamin'in kalbi küt küt atıyordu ama son sargı da açıldığında casusun kendisini tanıyamadığını gördü. Ancak orada bulunanlar, hatta Zülfiyar bile ona acıyarak bakıyorlardı. Elini yüzüne götürdüğünde garipliği sezdi. Sanki bir süngere dokunmuştu, göz kapaklarından birinin yarısı yoktu. Buna rağmen metanetini kaybetmeksizin, kendisine sorgu sual edenleri hafızasını kaybettiğine inandırmayı başardı. Casus ve adamları gittiğinde hekimden bir ayna istedi. Gelgelelim yirmi gündür onu tedavi etmeye çalışan bu adam ona ayna vermemekte direniyordu. (...)"

İhsan Oktay Anar, Puslu Kıtalar Atlası, İletişim Yayınları, S.86-87

Yaz Bitti

yazın bittiği her yerde söylenir

söylenmeyen şeyler kalır geriye

ve sonra hiçbir şey olmamış gibi

ağır, usul bir hazırlık başlar

uykuya başlar yeni bir mevsime

orda burda, ev içlerinde, kır kahvelerinde, deniz kenarlarında

incelen yazın akşam esintilerinde

zaman usulca sıyrılır aramızdan

ta içimizde duyarız gelecek günlerin geçmişini

başka ne gelir elimizden

büyük bir uzaklığa gülümseyerek

geçiştiririz 

ıskaladığımız şeyleri

yatıştırır rüzgârlar

dışavurur içimizdeki lodosu, poyrazı, günbatımlarını

saklar bizi

gözlerimizdeki hüzne "dinginlik" adını verir

"seni iyi gördüm," diyenler

biz de iyi hissederiz kendimizi

elimizden başka ne gelir ki

köşe başları, akşamüstleri, kokular

tozar gider zamanın boşluğunda

karışır anların kuytu belleğine

belki sonraları bir gün

hatırlanır aynı kederle

yazın bittiği her yerde söylenir

söyleyenler inanır gerçekten bir şeylerin bittiğine

yaz biter

eskir geceler, serin, hüzünlü

yeni mevsime hazırlık: ömrün teyel yerleri

bir yanı telaş, bir yanı ürperten yaz sonu ikindileri

çıkarır sizi dalgın derinliğinizden

yaşadığınızı duyarsanız teninizde

bir zamanlar okumuş olduğunuz kitapları özlersiniz

sıcak odaları, beyaz, temiz yastıkları

ahşap pancurları

yaz bitti

bitmeyen şeyler kaldı geride

yaz bitti

yaz bitti

yüksek sesle söylüyorum bunu kendime

her yerde söylendiği gibi

yaz bitti

yaz bitti

hiçbir şey hiçbir şey

hiçbir şey

yalnızca üşüyorum şimdi

Murathan Mungan, Yaz geçer, Metis Yayınları, S.87-89

Galata Köprüsü

Dikilir Köprü üzerine,

Keyifle seyrederim hepinizi.

Kiminiz kürek çeker, sıya sıya ;

Kiminiz midye çıkarır dubalardan;

Kiminiz dümen tutar mavnalarda;

Kiminiz çımacıdır halat başında;

Kiminiz kuştur, uçar, şairane;

Kiminiz balıktır, pırıl pırıl;

Kiminiz vapur, kiminiz şamandıra;

Kiminiz bulut, havalarda;

Kiminiz çatanadır, kırdığı gibi bacayı,

Şıp diye geçer Köprü'nün altından;

Kiminiz düdüktür, öter;

Kiminiz dumandır, tüter;

Ama hepiniz, hepiniz...

Hepiniz geçim derdinde.

Bir ben miyim keyif ehli, içinizde?

Bakmayın, gün olur, ben de

Bir şiir söylerim belki sizlere dair;

Elime üç beş kuruş geçer;

Karnım doyar benim de.

Orhan Veli Kanık

Kara Yazı

Yollar yollara bağlı vay bacım

hangisinin sonunda yitecek dersin

süt beyaz etindeki sancı

Uykulara vuran alaca dağlar

arkası senin kahrın el harmanlarında

Güneye insem

portakal, mandalin bahçeleri

Ağıtlarda kirpiklerin hep ıslak

gözlerin uçurumlu

uzamış kıtalarda yalnızlığın

Afrika'da kara

Çukurova'da anlatılmaz

Bin renkle açar çiçek

döner gazel yaprağı rüzgârda

Gün olur omzunda mermi, elinde mavzer

dağlarda düşmana konuşursun

kız memelerin ayaz

gelin aynası gözlerin yangında

Kurakta gök katına açılır ellerin

ki duymuş başka şeylerden

yediveren toprağın özlemini

Sıkılır dişlerin bir gece

vakterer aşktan

kıskanır ağrını karanfil

canlar verirsin geceye

Nice ölüm, nice gurbet

alıp giderler

Bir sabah

sabrın konuşur taşta

Ahmet Oktay, Gölgeleri Kullanmak, Dost Yayınları, 1963

Çıngırak

Çıngıraklı saati kurdum geceden

Göreyim seni beni şafakla uyandır dedim

Rüya dolu bir uykunun ardından

Çıngırak çalınca dapduru geldim

Kendimi dar attım karşı dağın yamacına

O alacakaranlıkta olup biteni

Elbet bir kenara yazdım

Saat altı sularında yaz sabahında

Toprağın bir toprak oluşu var

Börtü böceğin hepten uyanışı

Denizin bir deniz oluşu var ki deme gitsin

Ekin tarlasının kıyıcığında

Ağacın uzayışı var

Sonra ortalık ışıdı bu ne güzel iş

Kuş ötmiye başladı sevincinden

Anladım ki işi oydu

Gökyüzüne baktım, rengince

Çiçeği kokladım

Cinsince kokuyordu

Baktım ki tabiatta yalan yok

Çiçek açarsa meyve veriyor

Irmak gibiyse denizlere akacak

Dağsa ovaların çok yükseğinde

Kuzuysa kurttan iyi

Taşsa havadan ağır

Balıksa suda soluyacak

Domuz bile yavrusunu emzirecek

Saçılan her tohum filizleniyor

Yonca oluyor, keten oluyor, buğday oluyor zamanla

Baktım ki tabiatta yalan yok

Ellerimiz el olmadıktan sonra

Vazgeçelim be kardeşler

Aklımız akıl değilse

Gönlümüz gönül değilse

Gücümüz boşunaysa

Vazgeçelim olsun bitsin

Böyle yarı yalan yarı yanlış

Yaşamaktan fayda yok

Metin Eloğlu

Kozmik

Bir yaşantımız var şu yuvarlakta

Adına yeryüzü dediğimiz

Biz kaplamışız duvarlarını bin yönde

Çizmiş karanlığı üzerine ellerimiz

Düşmanlar yaratmışız kendi içimizden

Ölümü üleştirmiş eşken isimlerimiz

Sımsıkı kapanacaksa bütün kapılar

Hiç belirmeyecekse o düşsel umut

Kapkara duracaksa orada ufuklar

Sonsuza kadar ışıksız şu konut

Yalnız korkudur boy verir içimizde

Bir gizli düşmanın açlığını büyüten

Saldırır belki yıkar duvarlarımızı

Çiğnenir geçeriz belki dişlerinden

Direnç anlamsızdır o zaman, yenilmişizdir çünkü

Yönelir sorulara durmadan çaresizlik

Dostlar, kardeşler, en kopmaz ilgiler

Şu yuvarlak içinde baştan gömüldük

Günter Grass

Çeviren: Engin Aşkın