Beyaza Dönsün Diye Devran

Yanlış susuyorsun - gözlerin ağıt -

maviye bak.

Bir bugün mü, başında bunca bela.

Hatırla ,

bulut değildi, umut hiç değil

üstümüze abanan - isli duman.

Biz ki milattan önce , milattan sonra

acı kara yıllar devşirdik sabırla

beyaza dönsün diye devran.

Kimi zaman bir çığlıkla çıktık, çığ altından

bir çığlıkla yıktık surları kimi zaman.

Biz ki nice tuzaklardan, sunaklardan

korlardan, korsanlardan kurtulan

kurban.

Yanlış susuyorsun - gözlerin ağıt - 

maviye bak.

Sesin gökyüzüne akan ulu bir çavlan

susma, zamanın durağı yok.

yok tarihin molası.

Bırak sesin gökyüzüne aksın, yıkasın yıldızları.

Kapama şarkını, şarkını kapama

durma öyle kendine uzak.

Yanlış susuyorsun - gözlerin ağıt - 

maviye bak.

Değer kıyımlarına en soylu yanıt

şarkıyla

güneşe köprü kurmak.

Türkân İldeniz

Resim: Rukiye Garip, Balıkçı, Suluboya

"Ülkesini Sabahattin Ali ölçüsünde sevmiş çok az öykücümüz var."

 “Sabahattin Ali daha ilk yapıtı Değirmen’de Kanal öyküsüyle tutumunu belirler: Ülkeyi, ekonomik yapısı içinde kavrama ve yansıtma tutkusu. Giderek hırçınlaşan, coşan bir anlatımla tutumunu sürdürür Sabahattin Ali. Yapıtlarına dönüp baktığımızda, yazarın ülke gerçeklerini, ne pahasına olursa olsun, korkusuzca haykırdığını görürüz. Bir yanda savaş vurguncusu zenginler ve kişisel çıkarlarını her şeyden üstün gören ahlaksız aydınlar, beri yanda "namus", "kara sevda" gibi töresel değerlere bağlı köy, kasaba insanı... Sabahattin Ali kimden yana çıkacağını, neyi değerli kılacağını bilinç yordamıyla duyumsar. Anadolu insanını tözüyle saptar. Acımasız, yüreksiz, insanlık dışı yöneticilerin karşısına toplumun dört bir yanından kopup gelmiş kumpanya tiyatrolarını, şarkıcı kadınları, değerleri horlanmış erkek oyuncuları, hatta ezilmiş fahişeleri çıkartır. Bütün bu insanlar, toplumun genel yargılarını altüst edercesine namuslu, erdemli kişilerdir. Toplumun maddî yaşamına koşut gelişen ahlâk değerleri, Sabahattin Ali'nin toplumcu dünya görüşünde, başka bir yaşama biçiminin çağrılarını taşır. Sabahattin Ali öykücülüğünde slogana, kuru gürültüye yer yoktur. Her şey acıdan, toplumsal çıkmazlardan, yürek sesinden kaynaklanmıştır. Öyküler toplamını göz önünde tutarsak, yazarın horlanmış, ezilmiş, sömürülen kadınlara nasıl saygıyla, nasıl sevecenlikle yaklaştığını kavrarız. Bu açıdan da büyük bir ahlâkçıdır Sabahattin Ali. Aydınların çoğuna karşı güvensizdir yazar. Hastanelerdeki doktorları, kasabalara iş için giden mühendisleri, avukatları, küçük kentlerin dedikoducu yaşamasına kapılmış öğretmenleri kuşkucu bir gözle imler. Bilgisiz köylüler, yoksul işçiler, sömürülen emekçiler, Sabahattin Ali'nin öykülerinde erdemsel doruğu oluştururlar. Ülkesini Sabahattin Ali ölçüsünde sevmiş çok az öykücümüz var."

Selim İleri, Türk Dili Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, Temmuz 1975

Yaz

Çingene çocukları hususi arabada

Bitleniyorlar.

Ön oturakta lüks köpekleri.

Hepsi kendi bayramında.

Uykuda düşünenin dili tutulmuş.

Bu ne sıcaktır?

Nasıl şofördür maça üçlüsü

Yemediğin yemeklerden miden mi bozuldu?

Geçmediğin yollardan dizin tutulmuş,

Sıcaktan eriyorsun.

Kulaklarında ekzos boruları patlar

Böyle giderse,

Dükkan kepenkleri gibi gözlerin açılır gıcırdıyarak

Ütülü kadınlar,

hırpani erkekler

ortaya çıkmış,

Bir gözü başka bir gözü başka,

yarı siyah yarı beyaz,

Şaka mı yapıyorlar

Yaz geldi diye?

Fikret Ürgüp, 1969

“Fikret Ürgüp der demez de, onu hemen ünlü hikâyeci ve aynı zamanda düzenlenen her Türk şiiri antolojisine bir şair olarak da mutlaka alınması gerektiğini düşündüğüm Sait Faik’le bitiştiririm.”    Ece Ayhan

Sürgünler

Döşer sayısız ateşleri dört bir yana

batan güneşle aydınlanan deniz;

zincirden boşanmış öfkeleri içinde

tükenir gürültücü dalgalar ve dinlenirler...

Kayar sularda hafif gemimiz,

yol alır yumuşak rüzgârlarla,

ve kayıp giderken gemi, siz silinirsiniz

ey, sisli anavatan kıyıları.

Bilmem bir gün dalgalarla çalacak mı

o dönüş saati, o tek umudumuz?

Sonsuz yollarında dalgaların - toprak ve su

kalacaklar herdaim bizim düşümüz.

Ama siz - Vardar, Tuna, Marica,

ve siz - Istranca, Pirin ve sen, Balkan:

Aydınlatacak anılarımızı son saate dek

hiç durmaksızın, sizin ışığınız.

Sarsmak istedik zulmü temelinden,

bir aşağılık hain sattı bizi;

oğula düşen göreve boyun eğiyorduk -

ve işte şimdi her şey yitti gitti...

Ey vatan, sevgili alınyazısı, gene de

biz savaşı sürdürebiliyorduk

coşku içinde, dur durak bilmeden

kutsal tapınağın önünde senin. -

Ne yazık, almış başını gider vapurumuz,

uçar bizimle birlikte uzaklara...

Gece, sönen geniş dünyanın üzerine

serer, enginliği içinde gölgesini.

ve biz görürüz ufukta şimdiden

dağların düşünceli karaltılarını,

mavi gökyüzü altındaki dağların,

o güzelim Athos'un taçlandıran.

Gözlerimiz yaşlı, döner bakarız

arkamıza son kez,

o sınırlara, canımız kadar sevdiğimiz:

Herdaim görmekte onları bulanık bakışlarımız-

Ve zincirlere bağlı kollarımızı uzatırız

gözden ırak cennetimize doğru...

İçer zehirli acılarımızı yudum yudum yüreklerimiz. -

Elveda vatan, elveda kaygılarımızın kaynağı

Peyo Yavorov

Çeviri: A.Kadir (Abdulkadir Meriçboyu)- Eray Canberk

Fotoğraf: Ricardo Espinosa

Dolmakalemlerim

   Ben de herkes gibi kurşun kalemle yazmaya başladım. Sonra dolmakalemle devam ettim. Sonra daktiloya geçtim. Şimdi yeniden dolmakaleme döndüm.

    Yazı dersinde öylesine umutsuz bir öğrenciydim ki, yalnız sıra, defterler, kitaplar değil, üstüm başım, ellerim, sürekli mürekkep lekeleriyle kaplı olurdu. Bir gün ellerimi gören cici annemin (anısı bin yaşasın!) üniversiteli oğlu Galip (Dolun) ağabeyim bana bir dolmakalem armağan etti. Kalem, silgi, kalemtıraş, fırça, boya, (daha sonraları) çakmak, pipo, çanta yitirme şampiyonu olan ben o dolma kalemi yıllar boyunca korudum. Yanılmıyorsam bir Parker'di. Kahverengi. Bakalit. Daha sonra, ortaokulda çok güzel yazan bir Parker'im oldu. İlk şiirlerimi, öykülerimi bu kalemle yazdım.

    İlkokuldan beri kurşun kalemle yazmayı sevmedim.  Kurşun kalemin kendisini çok sevdiğim, hâlâ satın aldığım halde.  Ama hiçbir yazımı, hattâ mektubumu kurşun kalemle yazmış olduğumu sanmıyorum. Boy boy, sınıf sınıf kurşun kalemler, kalemtraşlar,  yalnızca kalem açmak için kullanılan ince, keskin ağızlı çakılar, silgiler… Tüm bu “rituel"e, çocuk yaştan bu yana “mânen ve maddeten” sahibim.

   Ama kurşun kalemle yazamam. Dahası sol elinde silgi, sağ elinde kurşun kalem, yazan, silen yazarlardan da hoşlanmam. Nedenini bilmiyorum. (Bunun için de bir psikiyatra gidecek değilim.) Ben, yazdığımda, tüm yanlışlarım, düzeltmelerim kağıdın üzerinde görülsün isterim. Daktiloda yazarken de yanlışları örten kapatıcılardan hoşlanmam.

    1959 yılına değin tüm yazdıklarımı dolmakalemle gerçekleştirmişimdir. O yıllar Avrupa’da tükenmez kalem yıllarıdır. Benim de Paris yıllarım. Hatırlarım, ünlü tükenmez BİC bir frank. Kuşkusuz ben de Bic kullanmışımdır. Ama severek, benimseyerek değil. Benim sadık yârim o yıllarda da bir dolmakalemdi. Ama 1959'da Zürih'te aldığım, Türk klavyeli Hermes Baby, uzun yıllar dolmakalemlerime rakip oldu. Benim açımdan bir ihanet değil, bir zorunluluktu söz konusu olan. El yazım öylesine okunaksızdı ki, mektup yazdığım dostlarım bile daktiloyla yazmamı istiyorlardı. Sonunda, bir yolculuğa çıkarken, Parker'lerimi, Watermann'larımı ceketimin iç cebine yerleştiriyor, ama elime hermes Baby'mi de alıyordum. Bu açık fıstık yeşili metal kutu içindeki daktilo, tam yirmi beş yıl boyunca, nereye gitsem (tüm Avrupa ülkeleri, Amerika, ve tabii Hakkâri) yanımda oldu. Hakkâri'de Bir Mevsim filminde. Genco Erkal'ın başına geçip, sevgilisine mektup yazdığı daktilo, bu emektar Hermes Baby'dir.

    Bu tür anılara bağlı bir nesne fetişizmi yoktur bende. Ama nicedir pes etmiş bu daktiloyu kaldırıp atmak içimden gelmiyor. Ben yaşadıkça, o da, evimin bir köşesinde duracak. O, kendisiyle dolmakalemlerimi aldattığım için, bense artık onunla yazamadığım için biraz suçlu, birbirimize bakıp durduğumuz olmuyor değil. 

  Hermes Baby'den, biraz daha gelişmiş daktilolara geçmedim değil. Hattâ bilgisayarlara. Ama hayır, bunlar benim için değildi. Aynı dilden konuşmuyorduk, ve onlar aynı dilden yazmıyorlardı. Üstelik bir ritm sorunumuz vardı. Sonunda tümüne sırtımı döndüm ve kalem dönemini yeniden başlattım. Bugün, pompalı dolmakalemlerin yerini kartuşlu dolmakalemleri aldı. Ama ben pompalı dolmakalem kullanmaya devam ediyorum. Yalnız pompalı değil, fötr uçlu (yumuşak, yarı yumuşak, sert) kalemler de. Metal gövdeli, ahşap gövdeli, bakalit gövdeli kalemlerim var. Kimilerini biçimleri için alıyorum. Kimileri yazma kolaylığı için. Kimilerini yazı güzelliği için.

    Abartmadan söyleyeyim:

  Citizen Kane için çocukluğunun tahta kızağı ne idiyse, benim için de ilk dolmakalemim o idi. O ilk dolmakalemin yerini, daha sonrakilerden hiçbiri tutmadı. Ona hâlâ sahip olsaydım, Hermes Baby'nin yanına koyar, eski günleri anmalarını, birbirleriyle dertleşmelerini dinleyebilirdim, sanıyorum.

Ferit Edgü, Kitap-lık Dergisi, Ekim 1994, S.17

Sıla

Bir dert gibi çıkmaz içimden o yer

Yeşil vadilerinde boy boy ardıç

Sanırım o iklime doğru gider

Şu masmavi semadaki kırlangıç

Sonsuz selamımı dağlara bırak

Küçük kuş o ufka vardığın zaman

Sütleri sızan meme ve çıngırak

Lavanta çiçeği arılar kovan

Nerde beyaz bembeyaz güvercinler

Sarmaşıklar içinde o sakin dam

Uzak dallarda tarla kuşu çiler

Penceremde mavileşirdi akşam

Ah ümitlerle koşardım izinde

Geceleri ateşböceklerinin

Dönerdi kocaman dairesinde

Ağaçlar ve gökyüzü çemberimin

Bir dert gibi çıkmaz içimden o yer

Yeşil vadilerinde boy boy ardıç

Sanırım o iklime doğru gider

Şu masmavi semadaki kırlangıç

Oktay Rifat

Yaşayıp Ölmek Aşk ve Avarelik Üstüne Şiirler, II - Birinci Basım: 1946, İstanbul, Marmara Kitabevi

Fotoğraf: İffet Karaca

Lunaparkın Abecesi

Bilirim nasıl yazılacağını.

Mektuplar, notlar, sipariş listeleri,

ninemin asla var olmamış çiftliğinde neşeli gezintilerimi

yazarım okul kompozisyonlarında,

oysa ninem Job gibi yoksulun teki.

Ama açıklanamaz şeyler de yazarım:

Mutlu olmak isterim, solgun.

Ve mutlu değilim, acı içinde.

Üzüncümden alır götürür beni, kekeleyen çanlar,

ağlaşanlar arasında insan:

"Hiçbir şey geri getiremez onu bana." diyor.

Yaşarım bazı şeylerin birbirine seslendiği yeryüzü yuvarında,

haykırdığımızda daha güçlü

çıkar sesimiz denizi çağıran suların sesinden,

öyle bir yer işte, her ırmak gözyaşı damlacıklarıyla yüklü

İnsanlar acıkır burada. Her biri nefret içinde.

İnsanlar mutludur burada, olağanüstü güzelliklerle kuşatılmış.

Düşün, güvenli bir dönme dolabı

bindiğinde başını döndüren -

ışıklar, müzik, kendinden geçmiş sevgililer.

Ne kadar güzel! Bir yanda oğlanlar,

diğer yanda kızlar - bense, çılgın gibi evlenerek

eşimle küçük yatak odamıza yatmaya giderim

tahta döşemeli kocamış bir evde.

Ölümü düşünmemekten başka yol yok,

ölümsüzlüğü istemek için, olağanüstü güzellikler arasında.

Mutluyum ve acılıyım, yarı yarıya.

"Her şeyi al götür tez elden." dedi annem,

"git bir dolaş, kendinden hoşnut ol, bir sinemaya git."

Annem davranışlarının Dedeme benzediğini fark etmeyerek:

"İnsanlara katıl - görmeyi istediğin biri varsa,

bulabilirsin onların arasında." dedi.

Bağışla sözcükleri, ama yaşamak istemiyorum artık.

Lunaparkta olmak istiyorum şarkıcının sesi

tatlı bir ezgiye dönüştüğünde öğleden sonra.

Şöyle de yazabilirim: öğleden sonra. Sözcüksüz,

olduğu gibi.

Adélia Prado

Çeviri: Tuğrul Asi Balkar

Asfur

bir kuş baktı pencereden

"lulu" diye seslendi

"beni yanında sakla, sakla beni

ne olursun lulu"

"sen neredensin" diye sordum ona

"göğün sınırından" dedi

*nereden geliyorsun" dedim

"komşunun evinden" dedi

"kimden korkuyorsun" dedim

"karga kafesinden" dedi

"tüylerin nerede" dedim

"zaman uçurdu" dedi

bir damla gözyaşı süzüldü yanağından

kanatları büküldü

"yere sağlam basıp

kendi yolumda yürüyeceğim" diyordu

onun yaralı hâli gibi

kalbimin yaraları da acı veriyordu bana

zindanın demirlerini kıramadan

kesildi sesi, kırıldı kanatları

Marcel Khalife

"Sokaktaki kör dilenciye kesinlikle para ver.. Bu kentte olup da görememek ne dehşet bir acı!"

 

"Ölmemiştim ama diri de değildim;

Bir nebze aklın varsa kendin tasarla ne hale geldiğimi,

yaşamla ölümden yoksun kalınca."

Dante Alighieri - İlahi Komedya

"Sokaktaki kör dilenciye kesinlikle para ver.. Bu kentte olup da görememek ne dehşet bir acı!" dediklerini duymuştum. Kentler de insanlar gibidir, kılıktan kılığa bürünmeyi severler. Oysa Floransa en güzel giysisini hiç çıkarmaz. O giysiyi sadece körler değil, turistler de göremez. Hiçbir yabancı Dante'nin evinin arka sokağında olanları bilemez. Heykelini görmek ve birkaç resim çekmek yeterli gelir. O gün herkesin yanından geçtiği, yabancıların asla göremeyeceği Floransa'ya dokundum. Ciddi, ağırbaşlı, sade ve dayanıklı kahverengi örtüsünü sıyırdım.

Aslında bir yazarım. İyi bir yazar sayılmasam da yazarım. Gündüzleri 10:30'dan 19:30'a Osteria del Porcellino'nin bulaşıkçısı, geceleri de Perito Specialista'nin yazarıyım. Daha önceleri de gündüzleri köşebaşında ev yapımı sandeviçler satan bir yazardım. (...)

Cem Akgül, Dönmeyenlerin Seyahat Rehberi, Noktürn Yayınları, S.89

Annabel Lee

Seneler, seneler evveldi;

Bir deniz ülkesinde

Yaşayan bir kız vardı, bileceksiniz

İsmi Annabel Lee;

Hiçbir şey düşünmezdi sevilmekten

Sevmekten başka beni.

O çocuk ben çocuk, memleketimiz

O deniz ülkesiydi,

Sevdalı değil karasevdalıydık

Ben ve Annabel Lee;

Göklerde uçan melekler bile

Kıskanırdı bizi.

Bir gün işte bu yüzden göze geldi,

O deniz ülkesinde,

Üşüdü rüzgârından bir bulutun

Güzelim Annabel Lee;

Götürdüler el üstünde

Koyup gittiler beni,

Mezarı ordadır şimdi,

O deniz ülkesinde.

Biz daha bahtiyardık meleklerden

Onlar kıskandı bizi,

Evet! bu yüzden (şahidimdir herkes

Ve o deniz ülkesi)

Bir gece bulutun rüzgârından

Üşüdü gitti Annabel Lee.

Sevdadan yana, kim olursa olsun,

Yaşça başca ileri

Geçemezlerdi bizi;

Ne yedi kat göklerdeki melekler,

Ne deniz dibi cinleri,

Hiçbiri ayıramaz beni senden

Güzelim Annabel Lee.

Ay gelip ışır, hayalin erişir

Güzelim Annabel Lee;

Bu yıldızlar gözlerin gibi parlar

Güzelim Annabel Lee;

Orda gecelerim, uzanır beklerim

Sevgilim, sevgilim, hayatım, gelinim

O azgın sahildeki,

Yattığın yerde seni.

Edgar Allan Poe

Çeviri: Melih Cevdet Anday

Düşe Dünya

acı dindi, duruldu deniz 

avcumda yeşil bir direnç 

kımıldıyor, mis kokuyor fesleğen 

gök mavi bir yelken kanatları alnımda 

simitçiler, piyangocular, falcılar 

hayat! kal biraz daha!

ah o aceleci güvercin sürüsü

havalanıp iniyor meydanlara 

topuklarımdan saçlarıma kırgındım 

bir aynanın içe bakması gibi 

sözsüz, tozlu, bulanık yaşadım 

şimdi güneş önümde yürüyor kurula kurula 

sabahın ayakları pespembe, elleri iğde

saç örgüsünü çözüyor minik kız 

fırfır etekleri yaza dönüyor, dünya düşe dönüyor 

son sigarasını söndürüyor sonsuz adam

kirpiklerden düşmeyen bir ayrılık 

yürünmüş yollar, yürünecek yollar 

yollardan masal yapar ağızlar

ağrıyan taş, kederli çiçek, sızlayan su 

dilimde dağılıyor dünyanın tek gerçek sorusu

kendini hiç mi sevmedin çocuk?

Özge Sönmez, Edebiyat Nöbeti Sayı: 48, S.30

Resim: Rukiye Garip, Suluboya Çalışma

Papatya

Zamansızlığımdandır güzelliğim.

Yol kenarını mesken tutan papatyalar,

kurtaramazlar canlarını,

dikkatli çocukların tutkularından.

Bütün yapraklarım “sevmiyor” diye,

ucuz bir hediye olamam gerçi,

ama bilinir ki;

ne zaman bir çiçek dalında kurusa,

bir sevgili daha çok üzülür.

Yüzünü görünce onun,

ne de çok isterdim incinmesin.

Benden önce sen ispiyonlasaydın keşke

başka bir adama harcadığın sevgini.

Kırmızıyı esirgemeyen çay bardaklarının

ince bellerine dayanamadan,

beni de aldatıyordur belki,

sevinince terleyen parmakların.

Özge Dirik