"İnsan zihni, ChatGPT ve benzeri gibi, bir konuşmaya veya bilimsel bir soruya en makul cevabı elde etmek için yüzlerce terabayt verinin açgözlü bir istatistik makinesi değildir. "

Aksine, "insan zihni sınırlı miktarda bilgi ile çalışan şaşırtıcı derecede verimli ve zarif bir sistemdir. Verilerden kaynaklanan bağlantılara zarar vermeye değil, açıklamalar üretmeye çalışıyor. Oysa yapay zeka hiçbir şey yaratmıyor, var olan sanatçıların eserlerini kopyalayıp telif hakkı kanunlarından kaçacak kadar modifiye ediyor.

Bu, Avrupalı sömürgecilerin Amerikan Yerlilerinin topraklarına geldiklerinden beri kaydedilen en büyük fikri mülkiyet hırsızlığıdır. 

Noam Chomsky, New York Times - 8 Mart 2023

Uçun Kuşlar

İnsandır suda akan, yaprakta yeşil, gülde kırmızı

zorlu bir dal gibi eğleniriz de fırtınalarla

ince bir sızı birden, bastırır kırar kollarımızı

ve bir akşam kuşlar gibi elimizden uçup giden mutluluk

bir sabah ebemkuşaklarının altından dörtnala gelir

yaşayalım çocuklar

her şey bizimdir

bir giysi örtüsünde ben bu yedi satırı

ipek ipliklerle işlenmiş buldum

bozkırda yüzükoyun bir hitit kasabası

yedi renk ipek satır yedi bülbül yavrusu

vurmuşlar anasını da kalmış yavrusu

bir sürgün ozan yazmış vaktin birinde

bir gençkız ipeklemiş onu örtüye

yedi renk ipek iplik, yedi bülbül yavrusu

ak örtüde yedi satır, gökkuşağı iğrisi

bu yalnızlık bu sürgün, insan olmak acısı

aldım yedi yavrucuğu koydum buraya

yedi bülbül yavrusunu verdim anaya

yaşıyor mu bilmiyorum o sürgün ozan

yaşıyorsa bilsin diye o sürgün ozan

birgün çıkıp gelsin diye o sürgün ozan

'uçun kuşlar'

'uçun kuşlar'

koydum adını

ben bu şiirin

ben miyim sürgün ozan, kardeşim mi o gençkız

i'leri yıldız yıldız, ü'leri yıldız yıldız

işleyen o kardeşim

kimbilir nerde yalnız!

bir giysi örtüsünde yedi bülbül yavrusu

yedi satır, yedi renk, gökkuşağı iğrisi

içer içer ağlar biri şimdi uzakta

bu bir sınıf acısı

Hasan Hüseyin Korkmazgil, Bütün Şiirleri 2, Oğlak, S.95-96, Bilgi Yayınevi

Sevgi Bağları

Anne sevgisinden öteydi

Anneannemin dayıma bağlılığı

Mobilya ustasıydı dayım

İyi kazanan, iyi harcayan.

Yirmi altısında evlendi, otuz altısında öldü.

Tiyatro seyretmek, müzikli eğlencelere katılmak için

On yıl boyunca hafta sonları uçakla

Balıkesir’den İstanbul’a geldi

Selahattin Pınar’la ahbaplık etti

Adı annesinin adı olan bir sevgili buldu

        -Fehime’yle görülmüş Erdek’te

         Belki de Genç Oyuncular’ı seyrederken.-

Anneannemin gözleri dolu

Yarim İstanbul’u mesken mi tuttun

Gördün güzelleri beni unuttun’u

söyledi ardından.

Erken ölümünün ardından tereke açıldı

Bir hayli borcu çıktı dayımın

Adları hala hatırımdadır alacaklı kumaş tüccarlarının

Taki, Arto, İlhami

En iyisi herkesin “reddi miras” etmesiydi

Yengem, annem yargıca red dediler.

Sıra anneanneme geldi, yüzü al al ayağa kalktı,

“Oğlumdur, kabul ediyorum Hakim Bey” dedi, oturdu.

Dayımın bütün kalıtı, yani kendi eliyle yaptığı ev eşyaları

Bizim eve taşındı.

Anneannemin tek geliri olan üç aylığına haciz kondu.

Ölene dek -on iki yıl- oğlunun borçlarını ödedi.

Hala üzerinde otururum yazı yazarken 

Dayımın yaptığı sandalyenin

Annemin çamaşırları onun şifonyerinde durur

Bir divanı var ağabeyimde.

Bir de fotoğrafı olacak kim bilir nerde?

Turgay Fişekçi

Sürgün

Bir ölüyüm ben, dolaşıp duran 

artık hiçbir yerde kaydım yok 

bilinmiyorum mülki amirin görev yerinde 

sayı fazlasıyım altın kentlerde 

ve yeşeren taşra yörelerinde. 

Vazgeçilmişim çoktan 

ve hiçbir şeyle anımsanmamışım. 

Yalnızca rüzgârla ve zamanla ve sesle 

ben insanlar arasında yaşayamayan 

Ben Almanca diliyle 

çevremde kendime mesken 

edindiğim bu bulutla 

bütün dillerde sürüklenmekteyim. 

Nasıl da kararıyor bulut 

yağmurun tonları da koyulaşmakta 

çok azı yağıyor 

O zaman bulut ölüyü daha aydınlık bölgelere taşıyor.

Ingeborg Bachmann

Çeviri: Ahmet Cemal

anılar tarafsız değildir

bensem kapının önündeki, bir bir yüzüme vururum

korkmam yakamdaki akrebi ürkütmekten

mahallemizde çıkan yangın gibiydim, söndürülmekte hep gecikilmiş

ne rüzgar vardı ne de ahşaptı evleri, zevkle seyredildim böylece

herkesten saklamakla övündüğüm yaramı da ben açtım ve seyredildim

boynum kimselerin dikkatini çekmemiş, bundan çekinmiyorum

dağlara düşmedi gölgem, kabul, avluların tarihinde adım yok

ama şehre de uymadı iklimim, karkuyusunda benim için her mevsim

kepenk kapattırdığım günün bilsem de yenilgimin provası olduğunu

kaldıramıyorum kılıcını saklayan zabit gibi çarşıdan geçmeyi

    fail, meçhul, maktül ve mağdurum

bir yarım kanıma girer, her sabah omuzlarıma bir yıldız eklerdim

bir yarımı kan tutar, cephe gerisini gezerdim her tatbikat sonrası

ya saraydaydım hil'at töreninin bedeli boğazıma yapışan ellerdi

ya da aztekdim, başımdaki ta'coldu kurban edilişimin ödülü

    sormadım yine de: ya benim günüm kaç yıl oldu

bu defter 'yen içindeki her kolu kırma mevsimi'nde açıldı

şimdi bir itfaiye erinin zimmetinde ve yangından tek kurtarılmış

bilsin cümle alem, savcılık ifademde de var, elyazım benimdir

bir kaç yıldır cübbesini ve kalbini çekiştirip duran birinin

vaktim olmadı sayfa kenarlarını süslemeye, bir buna yanarım

bensem saat kulesindeki rüzgar, bir bir yüzüme vururum

    vururum, anılar tarafsız değildir

Akif Kurtuluş, Tören Provası, S.9-10 Öteki Yayınevi, 1987 

Kitap Kapak Resmi: Pieter Brueghel

"Her şey kibir. Her şey boş."

“Bugün överler, yarın önceki gün övdüklerini istismar ederler. Ve ondan sonra seni, beni, her şeyi unutacaklar. Her şey kibir. Her şey boş. İnsanlık zaten aptallığa ve alçaklığa teslim edildi ve şimdi sadece kendini tekrar edip duruyor.”

Andrey Rublyov, Film, 1966 

Yönetmen: Andrey Tarkovski, Senaryo: Andrey Konçalovski

Barış

Çocuğun gördüğü düştür barış.

Ananın gördüğü düştür barış.

Ağaçlar altında söylenen sevda sözleridir barış.

Akşam alacasında, gözlerinde ferah bir gülümseyişle döner ya baba

elinde yemiş dolu bir sepet;

ve serinlesin diye su, pencere önüne konmuş toprak testi gibi

ter damlalarıyla alnında...

barış budur işte.

Evrenin yüzündeki yara izleri kapandığı zaman

ağaçlar dikildiğinde top mermilerinin açtığı çukurlara,

yangının eritip tükettiği yüreklerde

ilk tomurcukları belirdiği zaman umudun,

ölüler rahatça uyuyabildiklerinde, kaygı duymaksızın artık,

boşa akmadığını bilerek, kanlarının,

barış budur işte.

Barış sıcak yemeklerden tüten kokudur akşamda

yüreği korkuyla ürpertmediğinde sokaktaki ani fren sesi

ve çalınan kapı, arkadaşlar demek olduğunda sadece.

Barış, açılan bir pencereden, ne zaman olursa olsun

gökyüzünün dolmasıdır içeriye;

gökyüzünün, renklerinden uzaklaşmış çanlarıyla

bayram günlerini çalan gözlerimizde.

Barış budur işte.

Bir tas sıcak süttür barış ve uyanan bir çocuğun

gözlerinin önüne tutulan kitaptır.

Başaklar uzanıp, ışık! Işık! -  diye fısıldarlarken birbirlerine!

Işık taşarken ufkun yalağından.

Barış budur işte.

Kitaplık yapıldığı zaman hapishaneler

Geceleyin kapı kapı dolaştığı zaman bir türkü

ve dolunay, taptaze yüzünü gösterdiği zaman bir bulutun arkasından

cumartesi akşamı berberden pırıl pırıl çıkan bir işçi;

barış budur işte.

Geçen her gün yitirilmiş bir gün değil de

bir kök olduğu zaman

gecede sevincin yapraklarını canlandırmaya.

Geçen her gün kazanılmış bir gün olduğu zaman

dürüst bir insanın deliksiz uykusunun ardı sıra.

Ve sonunda, hissettiğimiz zaman yeniden

zamanın tüm köşe bucağında acıları kovmak için

ışıktan çizmelerini çektiğini güneşin.

Barış budur işte.

Barış, ışın demetleridir yaz tarlalarında,

iyilik alfabesidir o, dizlerinde şafağın.

Herkesin kardeşim demesidir birbirine, yarın yeni bir dünya

kuracağız demesidir;

ve kurmamızdır bu dünyayı türkülerle.

Barış budur işte.

Ölüm çok az yer tuttuğu için yüreklerde

mutluluğu gösterdiğinde güven dolu parmağı yolların

şair ve proleter eşitlikle çekebildiği gün içlerine

büyük karanfilini alacakaranlığın...

barış budur işte.

Barış sımsıkı kenetlenmiş elleridir insanların

sıcacık bir ekmektir o, masası üstünde dünyanın.

Barış, bir annenin gülümseyişinden başka bir şey değildir.

Ve toprakta derin izler açan sabanların

tek bir sözcüktür yazdıkları:

Barış

Ve bir tren ilerler geleceğe doğru

kayarak benim dizelerimin rayları üzerinden

buğdayla ve güllerle yüklü bir tren.

Bu tren, barıştır işte.

Kardeşler, barış içinde ancak

derin derin soluk alır evren.

tüm evren, taşıyarak tüm düşlerini.

Kardeşler, uzatın ellerinizi.

Barış budur işte.

Yannis Ritsos

Çeviri: Ataol Behramoğlu

Resim: Kawase Hasui

İyilik Neye Yarar?

1.

İyilik neye yarar,

Öldürülürse iyiler çarçabuk,

ya da iyilik görenler?

Özgürlük neye yarar,

yaşarsa bir arada

özgürlerle tutsaklar?

Akılsız olmak madem ekmek sağlar herkese,

akıl neye yarar?

2.

İyi insan olacağınıza,

öyle bir yere götürün ki dünyayı,

iyilik beklenmesin!

Özgür insan olacağınıza,

öyle bir yere götürün ki dünyayı,

kavuşsun özgürlüğe herkes,

özgürlük sevgisi geçersiz olsun!

Akıllı insan olacağınıza,

öyle bir yere götürün ki dünyayı,

akılsızlık zararlı olsun!

Bertolt Brecht

Çeviri:A.Kadir (Abdulkadir Meriçboyu)

Resim: Juee Oberoi, Field of Hope

Dünden ve Andan

elbette bizler

güneşin batışından kısa ömrümüzü

hiç bitmeyecek sayacağız

başka türlü

nasıl yaksın göğsümüzü

aramanın muğlaklığı

o yangi ki

hayat demektir

ve ödülü ölmektir

bir damla terde bir okyanus bulacağız

vaktin yasalarıyla kumar oynayacağız

mum ışığında günlük yazıp

bir daha okumayacağız

Elbette bizler

yarından medet umacağız

dünden ve andan medet umanların içinde

başka türlü

ne için uyanalım

bahar uykusundan

o bahar ki

uyanınca kaybolur

fakat yanında götürmez

yaşanmamış günlerin hatıralarını

rüyaydı diyeceğiz

tatlı bir rüyaydı.

Çağrı Sinci

Zaman Kırıntıları

Biz, zaman kırıntıları,

Zaman sinekleri,

Tozlu camlarında günlerin sessiz kanat çırpanlar

Ve lüzumsuz görenler artık

Bu aydınlıkta kendi gölgelerini!

Sanki siyah, simsiyah taşlar içinde

Siyah, simsiyah kovuklarda yaşadık biz,

Sanki hiç görmedik birbirimizi,

Sanki hiç tanışmadık!

Dünya bize öyle kapattı kendisini...

Neye yarar hatırlamak,

Neye yarar bu cılız ışıklı bahçelerde

Hatırlamak geçmiş şeyleri,

Bu beyhude akşam bahçesinde

Kapanırken üstümüze böyle

Zaman çemberi

Hatırlıyor yetmez mi

Güneşe uzanan ellerimiz!

Aynalar sonsuz boşluğa 

Çoktan salıverdi çehremizi,

Yüzüyoruz,

İpi kopmuş uçurtmalar gibi.

Biz uzak seyircisi bu aydınlık oyunun,

Birdenbire bulanlar içlerinde

Gülüncün sırrını,

Ne kadar benziyoruz şimdi,

Aynı tezgâhtan çıkmış testilere

Bir şey, bir şey kaldırdı bütün ayrılıkları!

Baksak aynalara

Tanır mıyız kendimizi,

Tanır mıyız bu kaskatı

Bu zalim inkârın arasından

Sevdiklerimizi.

Ben zamanı gördüm,

İçimde ve dışımda sessiz çalışıyordu,

Bir mezar böyle kazılırdı ancak,

Yıldırımsız ve baltasız,

Bir orman böyle devrildi!

Ben zamanı gördüm,

Kaç bakışta bozdu hayalimi,

Ve kaç düşüncede!

Ben zamanı gördüm,

Şimşek gibi bir ânın uçurumunda.

Kim tanır bizi şimden sonra,

Aydınlığı kıt gecemize

Misafir olanlardan başka;

Kuru tahta üstünde bizimle

Paylaşanlar günlerimizi

Ve benim gözlerimle bakanlar güneşe

Ancak tanır bizi

Mor çemberlerin uçuştuğu akşam sularından!

Akşamın tek bir ağaç gibi

Dal budak saldığı sular

Çocukluk rüyalarının bahçesi!

Sakın kimse el sürmesin dallara,

Yapraklar, meyvalar olduğu gibi kalsın

Benim uykum boyunca!

Ben zamanı gördüm,

Devrilmiş sütunları arasından

Çok eski bir sarayın

Alnında mor salkımlar vardı

Ve ilâhlar kadar güzeldi.

Uçmak için kanatlanmayı bekleyen

Yavru kuş gibi doğduğu kayada

Ben zamanı gördüm

Çırpınırken avuçlarımda.

Bak martılar kanat çırpıyor sana

Bir rüyadan kopmuş gibi bembeyaz

Yelkovan kuşları yalıyor suyu,

Sen ki bakışından yumuşak bir yaz

Gülümser en yeşil gecesinden

Ve sesin durmadan, durmadan örer,

Yıldız yosunu bir uykuyu...

Bak, martılar kanat çırpıyor sana.

Süzülen yelkenler var enginde,

Dalgalar var, güneş var.

Güneş ayna ayna, güneş pul pul

Güneş saçlarınla oynar

Omzundan tutar giydirir seni,

Sırtında tül olur belinde kemer

Boynunda inci

Ve dişlerinin zâlim çocuk sevinci

Birden Tanrılaşırsın genç adımlarında

Mevsimler önünde çözer yükünü

Bahçeler yığılır eteklerine!

Rüya ile

Hayal arasında

Hayal ile

Hakikat arasında

Yalnız sen varsın!

Gece ile

Gündüz arasında

Güneşle

Göz arasında

Yalnız sen varsın!

Niçin sen yaratmadın bu dünyayı?

Ellerinin mesut işaretlerinden

Daha güzel doğardı eşya!

Daha zengin olurdu aydınlık

Kendi karanlığından çağırsaydı sesin,

Sular başka türlü akardı

Sert kayalardan göklere doğru

Büyük, mavi, aydınlık sular!

Eğilme sakın üstüne

Kendi yeşilinde boğulmuş havuzların,

Ve bırakma saçlarını tarasın rüzgâr,

Durmadan çukurlaşan bu aynada!

Bilinmez hangi uzaklara götürür seni

Dudak dudağa öpüştüğün hayal!

Sokma güneşle arana,

İmkânsızın parıltısını!

Ve tanımadan, hiç tanımadan sev insanları!

Değişmenin ebedî olduğu yerde

Güzeldir hayat!

Ne kadar uzak, uzak

Yollardan gelir bize

Ve çok yabancı bir şey gibi sevinçlerimiz,

Keder durmadan çiçek açar içimizde.

Ne çıkar unuttuk hepsini!

Biz ki boş yere gerilmişiz anladık artık,

Yıldızların amansız çarkına

Ve boş yere sızlamış kemiklerimiz,

Bilmiyoruz şimdi, mevsim yaz mı, bahar mı

Bahçelerde hâlâ güller açar mı,

Bilmiyoruz, kadınlar, kızlar,

Şarkılar masallar var mı?

Gece ile gündüz,

Acıdan kaskatı kesilmiş yüz,

Uykusuzluktan harap göz, 

Öpüşen dudaklar,

Çözülmeye razı olmayan eller var mı?

Ayrılık var mı gurbet var mı?

Biz beyhude yere gecikenler,

Çoktan bitmiş bir yolun ucunda

Bilmiyoruz şimdi ıssız gecede

Ne yapar ne eder,

Gidip de gelmeyenler,

Beyhude bekleyenler!

Biz ayın çıplak arsasında

Savrulan zaman kırıntıları.

Nerden bilelim bunları!

Ahmet Hamdi Tanpınar

Resim: Frederick Childe Hassam, Sokak, 1910

Dünya Bu

Yüzüne çok gülerler: yüzde yüzü yalandır;

Menfaat kaygusudur hepsi, filân, falandır.

Alemin göz diktiği cebinde son kalandır.

Cebin delikse eğer vermezler bir yudum su,

Aldırma adam sen de... hepsi geçer, dünya bu!

Herkes ısınır sana mangalın dolu korken;

Hısım akraba çoktur kazanın kaynıyorken,

Dostların yüzü güler maymunun oynuyorken.

Hakikî dost ararsan ne o, ne bu, ne de şu.

Aldırma adam sen de... hepsi geçer, dünya bu!

Düşenin dostu olmaz: bir yol düş te görürsün,

zaman dostları sen ancak düşte görürsün.

Tatlı hülyanın sonu budur işte, görürsün:

Hiç birinin aslı yok, her şey fâni... bakî hu.

Aldırma adam sen de... hepsi geçer, dünya bu!

Gölü deniz zannettik, ince bir suyu Tuna,

Kardeş, arkadaş diye çok kandık şuna buna;

Meğer güzel yılları harcamışız boşuna.

Yazık ki giden gençlik gelmez geriye tuuu...

Aldırma adam sen de... hepsi geçer, dünya bu!

Bak bugün her tarafta esen rüzgâr sam oldu,

Her yer tutuştu, yandı; neşeler hep gam oldu,

Medenî Avrupalı değişti, yamyam oldu,

Deme: "Bu ne sakat iş? ne çılgınlık bu yahu?"

Aldırma adam sen de... hepsi geçer, dünya bu!

Halide Nusret Zorlutuna

Şiirimizde Taşlama, Şiir Antoloji, S.9, Ümit Yaşar yayınları, 1962

Eskilere Göre Yeniler

Zamane şairleri Yaniye Kâni derler,

İki satır dizince adına mâni derler.

Çaldıkları ıslığa saf şiir derler çoğu,

Çektikleri sıtmaya vahy-i rabbâni derler.

Altı saatlik ömrü olmıyan şiire bâki,

Altı asır yaşamış gazele fâni derler.

Nazma yumruk atanlar ya dâhidir, ya şair;

Musiki, renk ve mâna koyana câni derler.

Eskilerin bir ölmez şiir perisi vardı;

Yeniler böylesini görse zebani derler.

Eskiler ilham için gezerlerdi Adada;

Yeniler, ver elini mezeci Yani, derler.

Aynı adam sanırlar bütün sakallıları,

Abdülhak Hâmide Hamid'i sâni derler.

Devrin şiirlerinde her kim mâna ararken

Aklını oynatırsa, tesiri âni derler.

Eskiler böyle anlar yenilerin şi'rini,

Yenilere sorarsan, idraki mâni derler.

Çamdeviren sorarsa, kimdir hakikî şair,

Memleket yollarında Veyselkarani derler.

Faruk Nafiz Çamlıbel

Şiirimizde Taşlama, Şiir Antoloji, S.7, Ümit Yaşar yayınları, 1962