Elveda

Elveda

Şarkıdaki gibi

ve senin gidişindeki

ama sanki

bilmediğim bir dil gibi usumda

kördüm belki

göremedim

ve bilemedim

giderken veda ettiğini,

elveda.

Langston Hughes

Çeviri: Ergin Koparan

Düş Çeşitlemesi

Kollarım uzaklara savrulmakta

Güneşin bir yerinde,

Dansederek dönmekte

O akgüne erişinceye kadar.

Derken serin akşamın rahatlığı

Uzun bir ağaç altında

Yavaşça gelirken gece,

Karanlık bana benzer-

Benim düşümdür o!

Kollarım uzaklara savrulmakta

Güneşin çehresinde,

Danseder! Döner! Döner!

Yüklüğüne erişinceye kadar.

Solgun akşamın rahatlığı...

Uzun, ince bir ağaç...

Şefkatle gelen gece

Siyah! bana benzemekte.

Langston Hughes

Çeviri: İlhan Özdemirci

Duvarlar

Toplum/Devlet ahlaken muhafazakârdır; tekil yalnızlığına saldırırken çoğul yalnızlığa mahkûm eder, gelenekçi ve gardiyandır.

Toplumların kendine özgü sınırları vardır. İlk bakışta görünmeyen, içinde yaşadıkça deneyimleyerek öğrenebileceğiniz sınırlar. Sınırlar mesafeler çizer aynı zamanda. Bireylerin özgünlüklerini korumak amaçlı, karakteristik ve istemli mesafeler değildir bunlar. Ortalama toplum modellemesi sonucu belirlenmiş ve ahlak, gelenek/görenek, dinsel ve kültürel algılardan beslenen klişelerdir bu söylediklerim. Tartışmasız ileri sürülen, sığınılan, üzerinden yargılar üretilen, mazeret edinilen, kalkan yapılan türden suni yapılardır aslında. Suni yapıları, tanımlanıyor olmalarından gelir. Tanımlanan, tanımlayana doğrudan bağlı olması nedeniyle aynı zamanda hesapçıdır. Hesap özneye bağlı olarak sonuçlanır ve genelleşir. Özne toplumsal yapının güç dengelerini gözetir. Kantarın topuzu önemlidir. Oysa kitapları, marangozun kendine göre belirlediği tek tip aralıklı raflara sığdırmaya çalışmak olur bu. Her kitabın içeriği, yazarı, forması, amacı vb. nasıl farklılaşırsa ve hazır kütüphane modeline göre kitapları yeniden ölçüp / kesip / biçerek raflara sığdırmak ne ise; bireyleri toplumsal eğilim ve eğitimlere göre yeniden yoğurmak muhtelif sosyal genetiğe uymayabilir.

Toplumsal sağlık denilen düsturlar, eğitsel yanlışlar, dayatmalar, formalar, kalıplar, klişeler sonuçta toplumun hastalıklı bireylerle dolup taşmasına sebep olur. Bireyde, ailede, evde, okulda, sokakta, işyerinde sonuçları olumsuza örnek binlerce yaşanmışlığa şahit oluruz.

Yapıların kendi ürettiği duvarların neden olduğu hastalıkların tedavisi maalesef başka duvarlar örülüp/yalıtarak, ötekileştirip/ yabancılaştırılarak tedavi amaçlanır. Toplumsal rehabilite devreyi tamamlar!

Psikolojik şiddet, korku duvarları, işkenceler, ötekileştirmeler, düşmanlaştırmalar, sürgünler, yalnızlaştırmalar... Rehabilite merkezleri, açık ve kapalı cezaevleri, hücreler, hastaneler, okullar, üniformalar, siyaset, sorgulanamaz devlet otoritesi...

Mehmet Ali Canikli, Volkanik Sancılar 1, Bir İpek Böceğiydim Ben de, Denemeler, S.97-98

Alone in a Crowd in Grand Central Station #3 © William McCloskey

Zenciyim Ben

Zenciyim ben

Gece gibi

Afrika’nın derinlikleri gibi kara.

Köleydim her zaman

Saray basamaklarını temizledim eski Roma’da

Washington’da ayakkabı boyamaktayım şimdi.

Emekçiydim her zaman

Mısır'da piramitleri kuran benim

Benim, harcını karan gökdelenlerin.

Türkücüydüm her zaman

Afrika’dan Missuri’ye kadar yaydım türkülerimi

Çınlar kederli ezgisi onların her yerde

O tamtam ritmi.

Kurbandım her zaman

Kongo’da kırbaçla dövdüler beni

Ve şimdi linç edilmekteyim Teksas’ta.

Zenciyim ben

Gece gibi

Afrika’nın derinlikleri gibi kara.

Langston Hughes

Çeviren: Ataol Behramoğlu

"İnsan zihni, ChatGPT ve benzeri gibi, bir konuşmaya veya bilimsel bir soruya en makul cevabı elde etmek için yüzlerce terabayt verinin açgözlü bir istatistik makinesi değildir. "

Aksine, "insan zihni sınırlı miktarda bilgi ile çalışan şaşırtıcı derecede verimli ve zarif bir sistemdir. Verilerden kaynaklanan bağlantılara zarar vermeye değil, açıklamalar üretmeye çalışıyor. Oysa yapay zeka hiçbir şey yaratmıyor, var olan sanatçıların eserlerini kopyalayıp telif hakkı kanunlarından kaçacak kadar modifiye ediyor.

Bu, Avrupalı sömürgecilerin Amerikan Yerlilerinin topraklarına geldiklerinden beri kaydedilen en büyük fikri mülkiyet hırsızlığıdır. 

Noam Chomsky, New York Times - 8 Mart 2023

Uçun Kuşlar

İnsandır suda akan, yaprakta yeşil, gülde kırmızı

zorlu bir dal gibi eğleniriz de fırtınalarla

ince bir sızı birden, bastırır kırar kollarımızı

ve bir akşam kuşlar gibi elimizden uçup giden mutluluk

bir sabah ebemkuşaklarının altından dörtnala gelir

yaşayalım çocuklar

her şey bizimdir

bir giysi örtüsünde ben bu yedi satırı

ipek ipliklerle işlenmiş buldum

bozkırda yüzükoyun bir hitit kasabası

yedi renk ipek satır yedi bülbül yavrusu

vurmuşlar anasını da kalmış yavrusu

bir sürgün ozan yazmış vaktin birinde

bir gençkız ipeklemiş onu örtüye

yedi renk ipek iplik, yedi bülbül yavrusu

ak örtüde yedi satır, gökkuşağı iğrisi

bu yalnızlık bu sürgün, insan olmak acısı

aldım yedi yavrucuğu koydum buraya

yedi bülbül yavrusunu verdim anaya

yaşıyor mu bilmiyorum o sürgün ozan

yaşıyorsa bilsin diye o sürgün ozan

birgün çıkıp gelsin diye o sürgün ozan

'uçun kuşlar'

'uçun kuşlar'

koydum adını

ben bu şiirin

ben miyim sürgün ozan, kardeşim mi o gençkız

i'leri yıldız yıldız, ü'leri yıldız yıldız

işleyen o kardeşim

kimbilir nerde yalnız!

bir giysi örtüsünde yedi bülbül yavrusu

yedi satır, yedi renk, gökkuşağı iğrisi

içer içer ağlar biri şimdi uzakta

bu bir sınıf acısı

Hasan Hüseyin Korkmazgil, Bütün Şiirleri 2, Oğlak, S.95-96, Bilgi Yayınevi

Sevgi Bağları

Anne sevgisinden öteydi

Anneannemin dayıma bağlılığı

Mobilya ustasıydı dayım

İyi kazanan, iyi harcayan.

Yirmi altısında evlendi, otuz altısında öldü.

Tiyatro seyretmek, müzikli eğlencelere katılmak için

On yıl boyunca hafta sonları uçakla

Balıkesir’den İstanbul’a geldi

Selahattin Pınar’la ahbaplık etti

Adı annesinin adı olan bir sevgili buldu

        -Fehime’yle görülmüş Erdek’te

         Belki de Genç Oyuncular’ı seyrederken.-

Anneannemin gözleri dolu

Yarim İstanbul’u mesken mi tuttun

Gördün güzelleri beni unuttun’u

söyledi ardından.

Erken ölümünün ardından tereke açıldı

Bir hayli borcu çıktı dayımın

Adları hala hatırımdadır alacaklı kumaş tüccarlarının

Taki, Arto, İlhami

En iyisi herkesin “reddi miras” etmesiydi

Yengem, annem yargıca red dediler.

Sıra anneanneme geldi, yüzü al al ayağa kalktı,

“Oğlumdur, kabul ediyorum Hakim Bey” dedi, oturdu.

Dayımın bütün kalıtı, yani kendi eliyle yaptığı ev eşyaları

Bizim eve taşındı.

Anneannemin tek geliri olan üç aylığına haciz kondu.

Ölene dek -on iki yıl- oğlunun borçlarını ödedi.

Hala üzerinde otururum yazı yazarken 

Dayımın yaptığı sandalyenin

Annemin çamaşırları onun şifonyerinde durur

Bir divanı var ağabeyimde.

Bir de fotoğrafı olacak kim bilir nerde?

Turgay Fişekçi

Sürgün

Bir ölüyüm ben, dolaşıp duran 

artık hiçbir yerde kaydım yok 

bilinmiyorum mülki amirin görev yerinde 

sayı fazlasıyım altın kentlerde 

ve yeşeren taşra yörelerinde. 

Vazgeçilmişim çoktan 

ve hiçbir şeyle anımsanmamışım. 

Yalnızca rüzgârla ve zamanla ve sesle 

ben insanlar arasında yaşayamayan 

Ben Almanca diliyle 

çevremde kendime mesken 

edindiğim bu bulutla 

bütün dillerde sürüklenmekteyim. 

Nasıl da kararıyor bulut 

yağmurun tonları da koyulaşmakta 

çok azı yağıyor 

O zaman bulut ölüyü daha aydınlık bölgelere taşıyor.

Ingeborg Bachmann

Çeviri: Ahmet Cemal

anılar tarafsız değildir

bensem kapının önündeki, bir bir yüzüme vururum

korkmam yakamdaki akrebi ürkütmekten

mahallemizde çıkan yangın gibiydim, söndürülmekte hep gecikilmiş

ne rüzgar vardı ne de ahşaptı evleri, zevkle seyredildim böylece

herkesten saklamakla övündüğüm yaramı da ben açtım ve seyredildim

boynum kimselerin dikkatini çekmemiş, bundan çekinmiyorum

dağlara düşmedi gölgem, kabul, avluların tarihinde adım yok

ama şehre de uymadı iklimim, karkuyusunda benim için her mevsim

kepenk kapattırdığım günün bilsem de yenilgimin provası olduğunu

kaldıramıyorum kılıcını saklayan zabit gibi çarşıdan geçmeyi

    fail, meçhul, maktül ve mağdurum

bir yarım kanıma girer, her sabah omuzlarıma bir yıldız eklerdim

bir yarımı kan tutar, cephe gerisini gezerdim her tatbikat sonrası

ya saraydaydım hil'at töreninin bedeli boğazıma yapışan ellerdi

ya da aztekdim, başımdaki ta'coldu kurban edilişimin ödülü

    sormadım yine de: ya benim günüm kaç yıl oldu

bu defter 'yen içindeki her kolu kırma mevsimi'nde açıldı

şimdi bir itfaiye erinin zimmetinde ve yangından tek kurtarılmış

bilsin cümle alem, savcılık ifademde de var, elyazım benimdir

bir kaç yıldır cübbesini ve kalbini çekiştirip duran birinin

vaktim olmadı sayfa kenarlarını süslemeye, bir buna yanarım

bensem saat kulesindeki rüzgar, bir bir yüzüme vururum

    vururum, anılar tarafsız değildir

Akif Kurtuluş, Tören Provası, S.9-10 Öteki Yayınevi, 1987 

Kitap Kapak Resmi: Pieter Brueghel

"Her şey kibir. Her şey boş."

“Bugün överler, yarın önceki gün övdüklerini istismar ederler. Ve ondan sonra seni, beni, her şeyi unutacaklar. Her şey kibir. Her şey boş. İnsanlık zaten aptallığa ve alçaklığa teslim edildi ve şimdi sadece kendini tekrar edip duruyor.”

Andrey Rublyov, Film, 1966 

Yönetmen: Andrey Tarkovski, Senaryo: Andrey Konçalovski

Barış

Çocuğun gördüğü düştür barış.

Ananın gördüğü düştür barış.

Ağaçlar altında söylenen sevda sözleridir barış.

Akşam alacasında, gözlerinde ferah bir gülümseyişle döner ya baba

elinde yemiş dolu bir sepet;

ve serinlesin diye su, pencere önüne konmuş toprak testi gibi

ter damlalarıyla alnında...

barış budur işte.

Evrenin yüzündeki yara izleri kapandığı zaman

ağaçlar dikildiğinde top mermilerinin açtığı çukurlara,

yangının eritip tükettiği yüreklerde

ilk tomurcukları belirdiği zaman umudun,

ölüler rahatça uyuyabildiklerinde, kaygı duymaksızın artık,

boşa akmadığını bilerek, kanlarının,

barış budur işte.

Barış sıcak yemeklerden tüten kokudur akşamda

yüreği korkuyla ürpertmediğinde sokaktaki ani fren sesi

ve çalınan kapı, arkadaşlar demek olduğunda sadece.

Barış, açılan bir pencereden, ne zaman olursa olsun

gökyüzünün dolmasıdır içeriye;

gökyüzünün, renklerinden uzaklaşmış çanlarıyla

bayram günlerini çalan gözlerimizde.

Barış budur işte.

Bir tas sıcak süttür barış ve uyanan bir çocuğun

gözlerinin önüne tutulan kitaptır.

Başaklar uzanıp, ışık! Işık! -  diye fısıldarlarken birbirlerine!

Işık taşarken ufkun yalağından.

Barış budur işte.

Kitaplık yapıldığı zaman hapishaneler

Geceleyin kapı kapı dolaştığı zaman bir türkü

ve dolunay, taptaze yüzünü gösterdiği zaman bir bulutun arkasından

cumartesi akşamı berberden pırıl pırıl çıkan bir işçi;

barış budur işte.

Geçen her gün yitirilmiş bir gün değil de

bir kök olduğu zaman

gecede sevincin yapraklarını canlandırmaya.

Geçen her gün kazanılmış bir gün olduğu zaman

dürüst bir insanın deliksiz uykusunun ardı sıra.

Ve sonunda, hissettiğimiz zaman yeniden

zamanın tüm köşe bucağında acıları kovmak için

ışıktan çizmelerini çektiğini güneşin.

Barış budur işte.

Barış, ışın demetleridir yaz tarlalarında,

iyilik alfabesidir o, dizlerinde şafağın.

Herkesin kardeşim demesidir birbirine, yarın yeni bir dünya

kuracağız demesidir;

ve kurmamızdır bu dünyayı türkülerle.

Barış budur işte.

Ölüm çok az yer tuttuğu için yüreklerde

mutluluğu gösterdiğinde güven dolu parmağı yolların

şair ve proleter eşitlikle çekebildiği gün içlerine

büyük karanfilini alacakaranlığın...

barış budur işte.

Barış sımsıkı kenetlenmiş elleridir insanların

sıcacık bir ekmektir o, masası üstünde dünyanın.

Barış, bir annenin gülümseyişinden başka bir şey değildir.

Ve toprakta derin izler açan sabanların

tek bir sözcüktür yazdıkları:

Barış

Ve bir tren ilerler geleceğe doğru

kayarak benim dizelerimin rayları üzerinden

buğdayla ve güllerle yüklü bir tren.

Bu tren, barıştır işte.

Kardeşler, barış içinde ancak

derin derin soluk alır evren.

tüm evren, taşıyarak tüm düşlerini.

Kardeşler, uzatın ellerinizi.

Barış budur işte.

Yannis Ritsos

Çeviri: Ataol Behramoğlu

Resim: Kawase Hasui

İyilik Neye Yarar?

1.

İyilik neye yarar,

Öldürülürse iyiler çarçabuk,

ya da iyilik görenler?

Özgürlük neye yarar,

yaşarsa bir arada

özgürlerle tutsaklar?

Akılsız olmak madem ekmek sağlar herkese,

akıl neye yarar?

2.

İyi insan olacağınıza,

öyle bir yere götürün ki dünyayı,

iyilik beklenmesin!

Özgür insan olacağınıza,

öyle bir yere götürün ki dünyayı,

kavuşsun özgürlüğe herkes,

özgürlük sevgisi geçersiz olsun!

Akıllı insan olacağınıza,

öyle bir yere götürün ki dünyayı,

akılsızlık zararlı olsun!

Bertolt Brecht

Çeviri:A.Kadir (Abdulkadir Meriçboyu)

Resim: Juee Oberoi, Field of Hope