Nataşa

1.

Nasıl ki

Bir ana ceylan

Vurulmuş yavrusuna

İçten yanıyorsa

Ve nasıl ki

Teksas'lı bir kız

Almanya'da öleni

İstanbul'da arıyorsa

İşte öylesine..

Beyaz yeleli

Bir atın sırtında

Gece demeden

Gündüz demeden

Durmadan dinlenmeden

Koşarak

Azgın denizlerdeki

Kudurmuş dalgalar gibi

Coşarak

Kokladığın her çiçeği

Yaprak yaprak

Bastığın her adım toprağı

Parmak parmak

Dolaşarak

Bir gün ben de seni aramaya çıkacağım Nataşa!

Seni kaybettiğim dünyada

Bulmak istemiyorum

Geçtiğim yollardaki bütün aynaları

Ters kapattım

O her köşe başında

Tüm insanlardan sakladığım

Hatıralardan

Birer yıldız yaptım

Ve onları

Bilmediğim bir dünyanın

Göklerine astım

Tut ki

Yirmialtıncı asırda

Merih'te

Yahut

Otuzsekizinci asırda

Uranus'ta

Yahut

Zaman adlı çizginin

Bir x noktasında

O her köşe başından

Çekip çıkardığım

Ellerimle göklerine

Pençe pençe

Yıldızlara astığım

Dünyadayız.

Orada

Ne meyhane tezgahlarında

Mumlar gibi yanıp tutuşunların

Gönül yarası

Ne yalın ayak başı kabak

Sokakta dilenenlerin

Ekmek davası

Ve ne de

Kana susamış insanların

Ölüm kavgası..

Her köşe başında bir çeşme

Her çeşmeden

Oluk oluk akan sular

Ve suların başında

Hep bir ağızdan

İpek bir yumak sarar gibi

Türkü söyleyen kızlar..

Ne Neron

Ne Sezar

Ne Hitler

Ne Mussolini

Ne Hiroşima

Na-ta-şa......

Dokuz gezegenin

Onuncusu

Kardeş kavgasının

En sonuncusu

Öylesine bir dünya ki bu

Ne İsa'nın oniki havarisi

Ne Muhammed'in dört halifesi

Çözemedi

Çözemedi

Bunun ne demek 

Olduğunu..

2.

Tüm ışıkları söndürdüler

Birer birer

Tüm çeşmelere

Kilit vurdular

Güneşi hapsettiler

Ve seni

Yıldızların karanlığında

Yaşamaya 

Tutsak ettiler.

Sen ki

Burjuva züppeleri nezdinde

Salonları süsleyen

Bir gül

Ve proleter sınıfından

Bir emekçisin

İstesen

Senin için

Sönen mumlar birer birer

Yanabilir

Kilit vurulmuş çeşmeler

Gürül gürül

Akabilir

Akvaryumlu meyhanelerde

Zümrüt yeşili gözlerine

Şiirler okunur

Ve Adalar'da

Türküler yakılır

Altın saçlarına

Ben 

Jandarma dipçiklerinin

Meydanlarında şaha kalktığı

Sokakları

Barut ve ölüm kokularının

Sardığı

Bir sonbahar akşamında

Üç kurşun sesiyle doğdum.

Senin için

Doktor-hastabakıcı

Ebe-hemşire

Yahut suyla ekmek

Ne ise

Benim için 

Sehpa ve ölüm

Barut ve ateş

Yahut kavga

O'dur

Ve kavgasız geçen günlerimin neşesi yoktur.

Yasamızda 

Akvaryumlu meyhanelerde

Zümrüt yeşili gözlerine

Türkü yakmak yok

Biz çoktan erittik

Yüreklerimizin çelik potasında

Sütun bacaklı kızların 

Gözbebeklerini

Yasamızda

Kilit vurulmuş

Yasak kapıları

Kırmak yok

Açmak var

Suları 

Gürül gürül

Akıtmak var

Ve tüm insanları

İnsanca yaşatmak var.

Yasamızda

Kan

Barut

Ateş

Ölüm

Yok

Olmayacak

Özgürlük ve kardeşlik var.

Ve düşün ki

Seni

Yıldızların karanlığında

Yaşamaya tutsak ettiler

Ve sen

Siyahın ne kadar siyah

Beyazın ne kadar beyaz

Olduğunu

Görmeden öleceksin

Oysa ki ben

Güneş aydınlığını gördüm

Güneşin hapsedildiği yeri biliyorum.

Hazır ol

Ordu ordu

Bölük bölük

Teker teker

Geliyorum.

Bu

Ne benim sana 

Tepeden inme bir emrim

Ve ne de

Ayaklarına kapanıp ağladığım

Bir yalvarışımdır

Bu

Eğilmez başların

Bükülmez bileklerin

Yani tarihin

Durdurulmaz emridir.

Necati Siyahkan

Necati Siyahkan'ın Ardından...

Nataşa’nın yazarı kendi isteğiyle ayrıldı aramızdan

Yirmi yılı geçti. Necati Siyahkan bir akşamüstü kitapevine geldi. Tedirgindi. Çay, sigara muhabbetinden sonra anlatmaya başladı.

"Dost" dedi, "önüne gelen bizim şiiri okuyor ama, adımızı söyleyen yok. Geçenlerde yine öyle bir toplantıda mikrofonu eline geçiren bir delikanlı "Nataşa" şiirimi baştan sona gümbür gümbür okudu. Salon alkıştan inledi. "Yahu bu şiir kimin?" diye kimse merak edip sormadığı gibi, okuyan arkadaş da usulen ve nezaketen adımı bile söylemedi. Çocuk haklıydı belki, okuduğu şiiri kimin yazdığını bile bilmeyebilirdi. Buna benzer karşılaştığım olay beşi altıyı buldu. Şimdilik elden ele, dilden dile dolaşan bu şiirin altına yarın birisi imzasını atıp yayınlasa ben ne yapabilirim? Doğrusu ağrıma gidiyor artık.

“Peki ne yapmamı istersin Neco?” dedim.

“Acaba" diyorum bir kitap mı çıkarsak?”

“Olabilir” dedim, ”Ancak Nataşa’nın dışında yeteri kadar şiirin var mı?”

“Çıkar o kadar canım” dedi.

Nataşa adlı şiir kitabının oluşum serüveni böyle başladı.

Kapağını değerli karikatürcü dostumuz Nezih Danyal’ın çizdiği Nataşa, sonunda gün ışığına çıktı. Sanırım 1986 ya da 1987 yılıydı. Artık arkadaşımızın Nataşa şiirini kimse gürültüye getirip üstüne geçiremezdi.

***

Yüz seksen altı mısralık Nataşa şiiri, özellikle Necati’nin berrak ve gür sesinde etkili, hatta kışkırtıcı oluyordu. Nâzım’dan ve öbür toplumcu şairlerden epeyce esinlenen bu destan/şiirde Nataşa sözcüğü sadece bir kez geçiyordu. Bu şiirde emek, iyilik ve temizlikle eş tutulup yüceltilen Nataşa adı, ne gariptir, 1990’larda birtakım tatsız ve uygunsuz rolleri çağrıştıran bir imgeye dönüştürüldü ülkemizde.

Nataşa yetmişli yıllarda, özellikle Güneydoğulu gençlerin yoğun bulunduğu mahallerde bir vesile yaratıp düzenlenen gece ve gündüzlerde Necati Siyahkan’ın bu şiiri fişek gibi ses getiriyordu.

***

1959 yılının sonlarına doğru, elliye yakın aydın, ağır bir suçlamayla, İstanbul’dan ve Güneydoğu’dan derdest edilip İstanbul'da Harbiye Tutukevi’ne konuldu.

Dört beş yıl tutuklu/tutuksuz devam eden yargılamanın sonunda, sanıkların neredeyse hepsi yattıklarıyla kalır. Bunlardan ilerde milletvekili, bakan vb. olanlar vardır. Literatürde bu ünlü davanın adı, başlangıçtaki sayısından ötürü 49’lar diye geçer. Şairimiz Necati Siyahkan (Siverek 1938-Ankara 2007) henüz yirmi bir yaşında ve İstanbul Hukuk Fakültesi’nde öğrenci iken, o da 49’lardan biri olarak tutuklanıp yargılanır, sonunda beraat eder.

***

Fakülteyi bitirdikten sonra memleketi Siverek’e dönerek avukatlık yapmaya başlayan Necati Siyahkan, o sıralar Güneydoğu’ya açılan Türkiye İşçi Partisi’nin burada örgütlenmesinde ön ayak oldu. Daha sonra da ilçe başkanlığı görevini üstlendi.

Necati, yıllar sonra özel ve genel sorunlarından yoruldu. Ankara’ya geldi. Bir ara yolunu Akdeniz kıyısına düşürdü; bir arayış içindeydi. Sözü sohbeti kadar, sofra adabı da kendine yaraşır düzeydeydi. Son yıllarda zaman zaman aynı ya da komşu masalarda kadeh kaldırdık.

Burada olmayan dostlar için. Üstündekiler her zaman tiril tirildi. Zevkli olduğu kadar özenliydi de. En son Behice Boran’ın Çağdaş Sanatlar Merkezi’nde düzenlenen anma gecesinde birlikte olduk.

O geceden sonra Necati dostumla bir iki kez daha karşılaştığımı anımsadım şimdi. Yaşamdan, yaşamın tatlarından artık keyif almadığını hissediyordum ve bu bana hüzün veriyordu.

Bir gün, gazetede partili arkadaşlarının verdiği ilanı okuyunca, ne saklayayım, fazla şaşırmadım. Ama çok üzüldüm.

* Nataşa, Necati Siyahkan’ın Şiirleri, Fırat Yayınları, Ağustos 1990 (3. baskı), İstanbul.

* 49'lar Dosyası, Naci Kutlay, Fırat Yayınları, Kasım 1994 (1. baskı), İstanbul.

Remzi İnanç, Evrensel Gazetesi, 13 Mayıs 2007

Umutkaram

Uğultusu yayılıyor otların

Kırşehir önünden sisli ovaya

Birden bire duruyor rüzgar

Kuru bir öksūrük gibi Yozgat’da

umutkaram

Dalgalar kıyı arıyor

Anneler evlat

kelimeler derinlik

Genişleterek ufuklarını akıyorlar geceye

Yılkı atları

Erciyes sırtlarında usul usul tırmanıyor ay

Uzuyor gölgesi tankların

Yine Kaysı dallarında ürkek kuşlar

Olur olmaz yollar tutuluyor

Kimlik soruyorlar devlet adına

Anadolu nerde biter

nerde başlar Mezopotamya

Bingöl Karlıova arasında

Soğuk çeşme durağında

Bir ceylan geçiyor gölgesini ardına alarak

Kırgın ve yaralı

Peri suyunun öteki  yakasında

Dağlara basarak geçiyor bir baba

Elinde bir torba

Önünde yolunu kaybetmiş geyik sürüsü

Giderek büyüyor keder

Küçülüyor dünya

Esmer çocuğun kemikleri gömülüyor

Tam yedi yıl sonra

Erzurum da toprağa

Hilmi Nar

Şarkı

Yanımızdaki oda

sübyanlar koğuşudur.

Onlar şarkı söyler gün gece,

duyduğumuz şudur:

" İner camlara akşam.

Cılıgam!.. cılıgam!.."

Bu şarkı dolaşır dört duvarda.

Bu şarkı gezer parmaklıkları.

Bu şarkı nefestir onlarda.

Onun nöbetçiler de bilir

nasıl söylendiğini,

ve gitmiştir müdürün de kulağına kadar.

Piç Celal'in Şano'su,

onunla yemek yer,

onunla oynar.

Kirli, beyaz bir mendil gibi

parça parça akıyordu gün duvarlara.

Mavi gözleriyle bağıra bağıra

gitti aramızdan bir kişi

kurbanlık koyun gibi asılmağa.

Kaldık yüz yirmi üç adam.

Orada gene başladılar:

"İner camlara akşam.

Cılıgam!...Cılıgam!.."

A. Kadir (Abdulkadir Meriçboyu)

Benim Şarkım Küçük

bu akşam nasıl da şarkılıydım

nasıl tekinsiz bir kıyıdaydım

nasıl duruyordum bir sağanakla

sağanak sonu arasında

nasıl susmuştum susmadan

konuşmadan nasıl konuşmuştum

kuşlar kalkıp konuyordu

susmamla konuşmam arasında

adını çoktan unutmuştum

boyunun en yaşlı ve en

kimsesiz yerinden başlamıştım

nasıl doğrulanmıştı dünya

nasıl doğrulanmıştı zaman

bir çocuk haykırınca

kimseler duymayınca

ben nasıl şarkılıydım

şarkımda bir ölü ha

nasıl susmuştum ki suskumda

bir kâğıt bir kalem

nasıl konuşmuştum

benim şarkım küçük

bir ölüyle doğrulandı bu akşam

Adnan Azar

Basit Bir Yalnızlık da Yeterdi

Basit bir kareli defter de yeterdi

Samatya istasyonunu anlatmak için

akşamı beklerken

beklerken parçalanmış umutları

biraz önce yağmur yağmış o istasyon

hüzün dağıtırken

uzaktan bakanlara bile

kıyı yolundan geçenlere

ve yolculara ki hüznün kendisidir

biraz şairdir akşama doğru

anlayışla bakar istasyon şefi

hafif gülümseyerek

ve aldırmaz bile

ve birden gün geçer

aldırmaz

tirenlerle yolcularla yüklerle

biletlerle pasolarla geçer gün

ve Egemen Berköz evine döner

Kupkuru yüreği hüzünden

hat boyu kırık dökük ev içlerinden akşama doğru

bir gün bir kadın çamaşır asarken memelerini görmüştür

bir gün don fanle bir adamı sabah sabah pilav yerken

bir gün her gün çocuklar görmüştür kirli ve arsız

bir gün her gün insanlar biletler istasyon memurları

ve bir gün Egemen Berköz evine döner

Sabah midesi bozuk

öğlen fasulya kılçıklı

bir parti satranç oynamış

iki metin yazmış

Pavese'den birkaç sayfa okumuş

birkaç çıplak kadın resmi bakmış

pencerede birkaç dal ağaç

ve birkaç ondört onbeşinci kat uzaklarda

rüzgârda perde uçuşmuş durmuş

sonra aklında kaktüsleri

sonra Ben Shahn'nın ve Amerika'nın insanları

sonra Töbder'in ve Türkiye'nin insanları

sonra çantasında bir ufak yeni

sonra elinde bir küçük kavun

sonra içinde kıpırdanan bir şeyler

Egemen Berköz evine döner

Tirenden inip istasyondan çıkıp

istavritlere kolyozlara bir göz atıp

tırmanır Mütesellim yokuşunu

tırmanır Ünal apartmanının merdivenlerini

düşünür ta beşinci kat onaltı numaranın kapısına kadar

düşünür basit bir kareli defter de yeterdi

basit bir kareli defter de.

Egemen Berköz

Loriya'ya Çaresiz Bir Rica

Ne olur şiir yazmayalım artık Loriya

Mezar kazalım, tabut taşıyalım, ansiklopedi karıştıralım.

Kaybolan küpelerini arayalım güzel kızların

Olmazsa mülteci taşıyalım uzak kıyılara

Şiir yazmayalım.

Demin yaramaz bir düş ıslattım uykumda

Mürekkep lekesi aranıyorum öpmek için seni, yoktu

Bir ceylan yanımdan geçti -karda- iz bırakarak

Yün kazaklar ör bana Loriya

Uzun kışlardan edindiğimiz arsız bir rivayettir imge

Kırağı çalmış da unuttuğumuz hatıra.

Neyi istiyorum Loriya, biliyor musun?

Şiir yazmayalım.

Kefenin cebi yok diyenlere inanmıyorum

İnanmıyorum masal satıcılarına

Herkes dünyayla selfi çektiriyor kederleri boyunlarına asılı

Titreşime alınmış hüzünlüler geçiyor çarşılardan

Ömürler gökdelenlerden kısa.

Dilek ağaçlarına çaput bağlayalım Loriya

Ve dilek tutalım sınır boylarında teneffüse çıkan çocukları

İp atlayalım ayaklarımız dünyaya değmeden.

Çul olalım, pul olalım, kır olalım, sır olalım

Neyi istiyorum Loriya biliyor musun?

Şair olmayalım.

Sedat İpek

(Artık Sizinle Konuşabilirim, Şey Kitap, 1. basım, Ağustos 2024)

Susmalar Güzeli

geldin yine

"otlar gibi sararıyor insan" dedin,

sevilmeyince

"çok sevilince yanıyorlar" dedim

yüzüne gölgeler tünedi

sabah. kuşlarını toplayıp gitti sesinden

bir üzüm bağında şarap olmaktı hayalim

insan oldum, kimse sormadı bana, niye doğdum

geldin yine,

gözlerin ufukla birleşmiş bir isyan dizesi

belki nil'de kendini boğmaya yeltenen gamlı sayfa

ya da dağlardan apansız aşağıya koşan sel yeşili

toplayıp bütün kırgınlıkları, her yerin söz çiziği

geldin, yüzün ürkek bir gökyüzü, güldün

sen gülünce yoluna girdi sanki her şey

radyolar cızırdamadı, bebekler ağlamadı

anneler hiç yitirmedi evlatlarını

özlenen ölüler silkeleyip tozu toprağı

güle oynaya döndüler evlerine

boş kalmadı hiçbir koltuk

hiçbir yatak, hiçbir balkon

geldin yine

terliydi ellerin, utanırdın

hiç gidilmemiş sokaklar gibi

büküverirdin içine

severdim seni çözmeyi, susmalar güzelim

yağmur sıcağım, utangaç fırtınam

bir bilseydin içimdeki kederi

az severim sanmazdın hiçbir dönmeyeni

bana sorsalar,

bir yengecin, etini acıta acıta

denize bağıra çağıra

kırıp çıktığı kabuk olurdum

acı o kabukta, keder orda, hayat o sızlayan yuvada

sormadılar insan doğdum

geldin yine

tedirginsin, sevginin iki kere iki dört olduğunu kim öğretti sana

sağlam temelli evler, köklü ağaçlar, yeri belli yıldızlar

neyi ne zaman yapacağını ezberlermiş, salınıp duran kalabalık

her adımı bildik yığında, el ele tutuşan iki nokta

kırılıyorsun sana aşkın özgürlük olduğunu fısıldadıkça

geldin yine, korkuyorsun

rahatlayacaksın bir çerçeveye sığdırsan imgemizi

bulununca yıldız ışığını yitirir

bilinince sokak sihrini

görülünce önü sevdanın, yitirir hükmünü

bilmiyorsun, biliyorum

sorsalar üç nokta olurdum sonu belirsiz cümlede

sormadılar, insan oldum

geldin yine....

Özge Sönmez

(Kıyısı İnsan, Şey Kitap, 1. basım, Ağustos 2023)

Hırsız Hasan

Bir kere düşündü Hasan

İki kere düşündü Hasan

Sonra Develi'nin Künye köyünden kalktı

Kayısı ağaçlarının çiçek açtığı bir günde

Yolun üstüne dikildi

Yolun üstünde Hasan

Şehre doğru yürüyordu

Saati sordu kendi kendine

Cevap veremedi Hasan

Meselâ beş olmalıydı saat

Saat beş olunca

Sabahın uyanma vaktiydi

Sabahın uyanma vaktinde

Yaşama elle tutulur gibiydi

Eh dedi Hasan

Demek elimi uzatsam

Yaşamak

Bizim  sarı öküz gibi geliverecek

Elini uzattı Hasan

Yaşamak biraz öteye gitti

Biraz daha biraz daha

Derken

Yaşamak şehre indi

Durur muydu ya Hasan

O da şehre girdi

Yaşamak bir şehrin kapısını çaldı

Kapı açıldı

Hasan da kapıyı çaldı

Kapı duvar kesildi

Yaşamak yaşamak diye bağırdı Hasan

Yirmisinde bir kadın pencereden baktı

Yaşamak nerde dedi Hasan

Kadın dudağını büktü

Bir düşündü Hasan,

İki düşündü Hasan,

Sonra kalktı kahveye gitti

Akşama kadar kâğıt oynadı

Sabahın uyuma vakti geldi

Ortalık karardı

Ortalık kararınca

Hasan o eve gitti

Yaşamak dedi yavaşça

Yaşamak

Sesi açıkta kaldı Hasan'ın

Üşüdü

Hasan sesini aldı boşluktan

Hohladı ısıttı

Sonra koynuna koydu

Usulca duvara tırmandı

Damın kapısını açtı

Üçüncü kat

İkinci kat

Birinci kat derken

Yaşamanın olduğu yere vardı

Elini uzattı Hasan

Yaşamak biraz öteye gitti

Biraz daha biraz daha derken

Ayağı bir halıya takıldı

Ondan sonrasını bilmiyor Hasan

Vurdular eline kelepçeyi

Candarmalarda insaf ne gezer

Koydular Hasan'ı mapusaneye

Hasan dışarı baktı

Yaşamak duvarın dibindeydi

Elini uzattı Hasan

Yaşamak biraz öteye gitti

Nevzat Üstün (1924 - 8 Kasım 1979)

Hayat Gül Kokulu Bir Sağanak Yine

gözlerimin önünde ıslak dağların kabaran yalnızlığı

ne varsa uçurumlar eşiğinde

hüzünlerle yalpalayan ne varsa

gözlerimin önünde

ve hayat gül kokulu bir sağanak yine

birşeyler anlatmak istiyor hayat

ve alıp götürmek bir şeyleri kurt sofralarına

gün batıyor

gün batıyor bukağısı paslı bir sevinç oluyor yalnızlığım

unutuyorum sevgilim suretini

durgunluğun “niçin”di unutuyorum

gün batıyor ürkek yıldızlar dolanıyor yalnızlığıma

umurumda değil ne yağmur ne ayaz

ne de kerpiç kokusu havada

unutuyorum/sabaha/kadar/ gün batıyor

sonra bir akasyayı okşuyor gözlerim

geciken sabahlara koşuyor kuşlar

gözlerimin önünde

ve hayat gül kokulu bir sağanak yine

Yılmaz Odabaşı

Resim: Ercan Paya, Suluboya Çalışma

James Baldwin: ABD'li yazarın Türkiye'deki 10 yılının hikâyesi

ABD'de ırkçılık karşıtı mücadelenin sembol isimlerinden yazar James Baldwin, 1961-1971 arası uzun süre İstanbul'da yaşadı, kitap ve oyunlarından oluşan 6 eserini Türkiye'de yazdı.

Baldwin'in İstanbul yıllarına ait fotoğraflar arasında, Engin Cezzar ve Gülriz Sururi ile bir arada olduğu bir kare öne çıkıyor.

Bu fotoğraf, 1970 yılının Mart ayında, Afrika kökenli Amerikalılara yönelik bir dergi olan Ebony'de yayınlandı.

Dergi için İstanbul'da Baldwin'in yaşamını izleyen gazeteci Charles Edelsen, Galata Köprüsü üzerinde, Amerikalı yazarın ve kentteki "en iyi arkadaşlarının" fotoğrafını çekti.

"Galata Köprüsü'ndeki fotoğrafa baktığımızda; Engin Cezzar, Gülriz Sururi ile el ele yürüyen Baldwin'in kurmak istediği koalisyonu görüyoruz. Bu fotoğraf, ırksal farklılıkların yanında, ulusal ve uluslararası farklılıkları ortadan kaldırmak için çaba göstermek gerektiğinin mükemmel bir göstergesi."

Magdalena Zaborowska, "James Baldwin: Türkiye'de 10 Yıl" adlı kitabında Baldwin'in Türkiye yıllarını kaleme aldı.

'En üretken yıllarıydı'

Zaborowska, Baldwin'in Türkiye'de geçirdiği yılları öğrenmesi sonrası bu konuda kaynak aramaya başladığını ama bulamaması karşısında afalladığını anlatıyor:

"Üstelik en üretken olduğu 60'lı yıllarda, 10 yıla yakın süreyi Türkiye'de geçirmişti."

Baldwin 1961 yılında, New York yıllarından tanıdığı tiyatro oyuncusu Engin Cezzar'ın daveti üzerine İstanbul'a geldi. Gülriz Sururi ile Cezzar henüz evlenmişti ve evlerinde bir parti veriyorlardı.

Sonrasını Gülriz Sururi, anılarını yazdığı kitabında o geceyi ve sonrasını anlatıyor:

"Engin'in Amerika'dan en yakın arkadaşı ünlü yazar James Baldwin davetimize biraz geç olarak yetişiyor. Ama bu ilk Türkiye'ye gelişinde ünlü değil pek o kadar ve cebinde de beş parası yok. Bir davet veriyoruz evde, evliliğimizi kutluyoruz.

"İlk görüşte çok çirkin bulduğum Jimmy'ye alışınca onu gü­zel bile buluyorum. İçinin güzelliği dışına vuran insanlardan. Ta­nıdığım, dost olduğum ilk zenci. Engin'in Actor's Studio'dan ar­kadaşı. Orada Jimmy'nin bir oyununda oynamış Engin ve öyle baş­lamış dostlukları.

"Her zaman çok içki içiyordu. En sonunda ona içki dayandıramayınca Aliye Berger'in reçetesi ile sarı votka yapmaya başlamıştım."

'İstanbul onun için güvenli bir limandı'

"James Baldwin: Türkiye'de 10 Yıl" kitabının yazarı Magdalena Zaborowska, ünlü yazarın İstanbul'da bulduğu huzurlu yazım ortamı ile yeniden üretmeye başlayabildiğini söylüyor:

"İstanbul onun için güvenli bir limandı. Açlığını çektiği huzurlu bir yazın atmosferi sağladı. Another Country kitabını düşünün. 10 yıl boyunca kitap müsvedde olarak durmuştu. Kafasını bir türlü toplayamadığından bahsediyordu mektuplarında kitapla ilgili olarak. Ama Türkiye'ye ulaşmasından birkaç ay sonra kitabı bitirebildi. Çünkü yeni bir ortamdaydı, insanlar onu seviyorlardı ve yardım ediyorlardı. Burası bir yazar olarak güçlerini yeniden keşfettiği bir sığınak oldu onun için. Evet Türkiye onun için bir sürgündü ama her şeyden çok yazarlık anlamında çok üretken bir duraktı. Aynı zamanda buradaki kültürden de çok beslendi."

"İstanbul'da hem cinsler arasındaki ilişkiler çok farklıydı. Erkekler el ele dolaşıyordu ki bu o dönemki "Mesafeni koru" diyen Amerikan homofobik kültürü için görülmemiş bir şeydi. Kültürel olarak bu kadar farklı bir yerde olması ,benim görüşüme, göre onu özgürleştirdi.

Baldwin 1963 yılında BBC'ye verdiği bir röportajda, Amerika'dan uzaklaşmasının "hayatında verdiği en doğru karar" olduğunu söylüyordu. Artık toplum tarafından düşmanlaştırılmadığını, ölüm tehlikesi yaşamadığını, içindeki acıları kusabildiğini anlatıyordu.

Bu yıllarda ABD'de sivil haklar hareketi için mücadele eden birçok Afrikalı-Amerikalı suikast sonucu öldürülmüştü.

Prof. Dr. Zaborowska, Baldwin'in "beyazların üstünlüğü kavramını bu denli açıklıkla yargılaması karşısında" kendisine öfke duyulduğunu söylüyor:

"Baldwin ailesel bağlar söz konusu olduğunda, ABD'de insanların kökenlerinin ne kadar karışık olduğunun altını çizer. Köle kadınların tecavüze uğramasından, çocukların satılıp alınmasına kadar birçok kişinin kabul etmek istemediği ailevi bağları bulunuyor. Çünkü hakim konumda olan beyaz maskülen sınıf, bu amaçla oluşturuldu. Kölelik bu amaçla vardı, Amerikan yerlilerinin soykırımı bu hiyerarşiyi oluşturmak için yapıldı. Beyaz erkek üstünlüğünün yayılması için kalan her şeyin ikincil olması gerekiyordu. Düşündüğünüz zaman Amerika'da son 4 yılda olan da buydu; ülke sekiz yıl Barack Obama iktidarından sonra adeta Donald Trump'ı kustu.

Magdalena Zaborowska, Baldwin'in umudunu kaybedip kaybetmediği sorusuna, "Hayır" yanıtını veriyor. Buna gerekçe olarak da "eli artık kalkmayıncaya kadar yazmasını" gösteriyor.

James Baldwin, Amerika'da o dönem homofobi ve ırkçılıktan kaçarak geldiği Türkiye'de altı eser kaleme aldı.

Zaborowska, "Bu dönemde ürettiği eserlerin, hem burada hem de Fransa'daki arkadaşlıklarından beslendiğini düşünüyorum. Özelikle de Türkiye'deki özgürlüğünün, tam bir insan olabilmenin ne demek olduğunu yeniden değerlendirmesine katkıda bulunduğunu düşünüyorum." değerlendirmesini yapıyor.

Baldwin, 1987 yılında Fransa'da hayatını kaybetti. Öldüğünde, 63 yaşındaydı.

Efe Öç, 18 Eylül 2020

BBC News Türkçe Web Sitesinden Alıntılanmıştır. 

Yengeç Uçamaz

Yükseldi doğan göğe

Etrafında birkaç yengeçle.

Toz dumana karışınca

Bıraktı yengeçler kendilerini aşağıya,

Yürekte korkuyla ve yakınmayla.

Dönerek yalpalaya yalpalaya

Bu ahmak yengeçler

Bir bataklığa düştüler.

Kıskanıp haset ettiler

O güçlü doğana,

Tükürmek için ona

Kaldırdılar başlarını.

Doğan yücelerde uçardı,

Geri döndü tükürükleri kendilerine.

Sonra bu beceriksiz yengeçler

Aslanın yanına gittiler.

“Ey yüce aslan” dediler

“Doğanı şikayete geldik sana.

Sensin karaların ve suların şahı

Ama senden önce almış o bu şanı.

Her yere ulaşabiliyor o doğan.

Sen neden uçmuyorsun ki”

O bunamış yaşlı aslan sordu:

“Deyin: var mıdır bunun bir önlemi? ”

Yengeçler dedi ki: “Dağlara çıkalım

Biz de güçlü olalım”

Çıktılar yassı kayalara ve doruklara.

Vardılar doğan kuşunun yuvasına.

Aslan dedi ki: “ey sivri kuyruklu doğan

Nasıl uçarım ben? ”

Doğan dedi ki: “Efendim, üç taklayla

Bırakacaksınız kendinizi aşağı.

Ardınızda duran bu yengeçleri de

Geçirin pençelerinize,

Aşağıya indiğinizde

Tarumar olmayasınız.

O kafasız yengeçler

Başladılar ağlamaya:

”Uçamayız bizler,”

Koca kafalı yaşlı aslan

Dedi ki: “niçin ağlaşırsınız?

Bu yassı kayalar ve taşlar nedir ki

Hemencecik ineriz aşağıya”.

“Adam gibi tutunun” diyen aslanın

pençelerine düştü yengeçler.

Yaralı ve dertli gönülleriyle

Yukardan düştüler boşluğa.

Çark gibi dönerek sonra,

Düştüler yere, oldular mevta.

Leş yiyen kuşlar yedi cesetlerini,

Gagalarıyla çullandılar üzerlerine.

Bu zavallı yengeçler

Doğan olabilir mi hiç?

İçerler halkın kanını,

Ölüme giderken sürüklerler yanlarında aslanları.

Ey kara yürekli kıskanç

Doğan kuşunun gücü ve yüreği yoksa sende,

Alnın açık olamaz senin,

O cılız ve kör gönülle

Çıkamazsın yücelere.

Ey kötü yürekli! Tükürmeye çalışırsan doğana

Döner tükürüğün sana,

Düşer gözünün çatısına.

Budur Cegerxwîn’in doğru sözleri

Demeyin olmuş bu adam deli.

Cegerxwin (1903, Batman - 22 Ekim 1984, Stockholm)

Çeviren: İsmail Haydar Aksoy

Anaforun Tarihi

I.

İlkin her şeye çocuklar

rüzgârı taşlamakla başladılar

sonra

kardan adama âşık oldular

sıcak

aşkı tavlayan ve tohumlayandı

tohumları karıştıran deli rüzgâr

II.

Hayatın beş mevsimi olsaydı

buzları kırmakla bitmezdi her şey

ama deriyi yüzmekle biterdi

insan yalnızca deriden olsaydı

III.

bu bir gizdi, önce Nesimî bildi

karşı koyanlarsa tırtıllardı.

IV.

Bir tırtıl

kuyruğuna dokun yürür

antenine dokun yön değiştirir

Kuzgundur bazen, herkes her zaman

karatavuk değildir.

V.

Ben kendimi başkaldırıp kazanırsam benimdir

Buysa kül rengi bir ırmakta sûretini aramaktır.

VI.

Arayış süvarisini soran bir yağız attır.

VII.

İnsan yoğunlaşır huyunun akışına,

Nergis duru durgun su arar.

VIII.

Her aşk bir öncekinin tamamlanmış resmidir

bir sonrakinin parçalanmış tablosu

Mabedimsin, mabudumsun, putumsun

putların taşlanmaya yakın ismidir.

IX.

Anaforun tarihi öyle yazar/ki insan

attığı taşlardan yeni put yapar

Her cennet kovulmak kapısıyla kapanır/ve insan

yeni bir cennet arayan tek hayvandır.

Mahmut Temizyürek, İz ve Rüya, Öteki Yayınevi, S.7-9